Kunstorgaan
nog ver weg
o,
We blijven voorlopig in het
Stadium van de kunstheup
De incisie wordt
steeds kleiner
Hooguit een paar matige jaren extra
Onvruchtbaarheid zal
alleen maar toenemen
o,
Excessen komen
niet zo veel voor
Een genetische
pasfoto bij de
eerste hielprik
Het einde van de privaey
Trouw
mussMmmm
De
m
Rc
atlas van de toekomst
e
e
ZATERDAG 22 JANUARI 2000
'ptimisten voorspellen dat er aan het
eind van de 21ste eeuw mensen rondlo-
pen met gekweekte nieren, harten, levers,
alvleesklieren, beenmerg, hoornvliezen,
zenuwcellen en huid. Uit embryonale
stamcellen, die kunnen uitgroeien tot elk
type lichaamscel, zouden biologische in-
genieurs ieder gewenst orgaan kunnen
bouwen. Pessimisten houden een slag om
de arm. AI die verschillende Organen kun
nen we heus wel een keer kweken, stellen
ze, maar op zijn vroegst over een eeuw of
vier.
Toegegeven: beenmerg, bloedcellen, ze-
nuwweefsel en het insulinevormende ge-
deelte van de alvleesklier kunnen waar-
schijnlijk al binnen enkele jaren met suc-
ces worden geproduceerd. Deze weefsels
zijn relatief eenvoudig, want ze bevatten
slechts een celtype. Ingewikkelde Orga
nen, zoals de nier, bestaan daarentegen
uit vele celsoorten die elk een andere
functie hebben. Zo'n complex ontstaat
niet vanzelf in een kweekschaaltje. Het
kweken van een nier zal heel wat meer
tijd kosten dan het genereren van een
handjevol bloedcellen.
Eenvoudiger lijkt het om Organen te ge-
bruiken uit genetisch gemodificeerde die-
ren: xenotransplantatie. Of om af te gaan
op organen van kunststof. Maar op dat
punt schetst nevenstaande kaart een te
rooskleurig beeld, vinden deskundigen.
Het is onmogelijk om precies te voorspel
len wanneer voor het eerst een kunstoor
of kunstpenis wordt vervaardigd, maar
het lijkt uitgesloten dat dit al in 2050 zal
gebeuren. Er moeten nog te veel hordes
worden genomen.
En wat ons ook te wachten Staat, het ziet
er niet naar uit de we ooit chips in ons
brein kunnen inpluggen om onze geheu-
gencapaciteit uit te breiden. Daar bouwen
de samenstellers van de atlas toch te veel
op hun talent voor sciencefiction.
Lichaamsonderdelen
1 1
f 1
1 4v.
1
X rof. dr. ir. H.J. Busscher, ingenieur
bij de diseiplinegroep Biomaterialen
van de Rijksuniversiteit Groningen:
„Er gebeurt ontzettend veel op het
terrein van de lichaamsonderdelen.
Het valt nauwelijks te voorspellen
wat meer terrein zal Winnen: kunst
stof, dierlijke of gekweekte Orga
nen. We moeten per orgaan bekij-
ken wat het beste werkt. Het
Schema is heel futuris
tisch. Het niveau dat
hier wordt gesugge-
reerd, hebben we nog
lang niet bereikt. Mo-
menteel zitten we ge-
woon nog in het Sta
dium van de kunstklep-
pen en -heupen, en
daar blijven we mis-
schien nog een eeuw in
hangen."
„Voorlopig kost het
moeite genoeg om uit
te zoeken welke mate-
rialen goed worden ver-
dragen op speeifieke
plekken in het lichaam. Je moet
Stoffen vinden die de juiste interac-
tie met het omringende weefsel
aangaan, en die niet te snel tot ont-
stekingen leiden. Wat vaak goed
werkt, is een combinatie van kunst
en bio: een kernstruetuur van
kunststof, omgeven door een laagje
lichaamseigen, gekweekte cellen.
Uiteindelijk zijn met dat soort trucs
nooit alle, maar zeker een aantal
onderdelen van het menselijke li
chaam te vervangen."
mii'.WK
High-tech gezondheid
Telegeneeskunde
o
'e geneeskunde rieht zieh de kö
rnende eeuw waarschijnlijk groten-
deels op preventie, en niet zozeer
op therapie. Het brandpunt van de
zorg verschuift daardoor van zie-
kenhuizen naar huizen, Scholen en
werkplekken.
Ziekenhuizen zullen zieh vooral
ontwikkelen tot centra voor moei-
lijke behandelingen, zoals trans
plantaties en noodhulp aan zwaar-
gewonden. Chirurgische ingrepen
vinden vaker plaats op afstand, de
zogeheten telechirurgie, al blijft
het naar verwachting altijd veiliger
wanneer de Chirurg ter plekke is.
De ingrepen worden in toene-
mende mate 'minimaal-invasief.
Er zullen steeds kleinere snedes
nodig zijn; kijk- of sleutelgatopera-
ties volstaan en dagbehandelingen
worden vaker mogelijk. Uit de
nanotechnologie komen bovendien
minirobotjes voort, die door het li
chaam kruipen om kleine ingrepen
uit te voeren.
Daarnaast gaan artsen vaker diag-
noses stellen met behulp van com-
puterprogramma's. Althans, als de
huidige trend van informatisering
doorzet. De seepsis hierover is ech
ter groot; patienten zijn unieke we-
zens en hun klachten zijn vaak wa-
zig, zodat beta-achtige standaard-
vragen uit de Computer niet zinnig
lijken.
Wat vrijwel zeker een grote vlucht
zal nemen, is de virtuele genees
kunde. Studenten kunnen er opera-
ties mee oefenen op denkbeeidige
patienten. En nieuwe operatieka-
mers kunnen voor de bouw virtueel
worden uitgeprobeerd.
De voorspellingen in het Schema
hiernaast gelden alleen voor rijke
landen. De arme landen zullen nau
welijks van de 'high tech'-genees-
kunde profiteren. Zij blijven afhan-
kelijk van eenvoudige middelen, zo
als vaccinaties.
mmmmm mmm
mmmmmmmmmmmmmmmm
mmmmmmmmmmmm*
mmmmmmmmm -
mmmm mmmmmmm
mmmmmmmmmmmmmmmmmm
mm
mmmmmmmmmmmmmmmmmm
mmmmm mmmmmmmmm
mmmmmmmmmmmmmm
mmmmmmmm mmmmmm
mmmmmmmm mmrnmmmmm
mm mmm mmmmmmmmm
mmmmmmmmmmmmm m m
mmm*m mmmmmmmmmmm
mmmmmmmmmmm mmmmmm
m mmmm mmmmm mm
mmmmmmmmm* mmmmmmmm
o
m
o
•t
o
X rof. dr. ir. C.A. Grimbergen, hoogleraar
medische technologie aan het AMC en de
universiteit van Amsterdam:
„De voorspellingen uit deze atlas geven
een erg Amerikaans beeld. De presentatie
van de technische snufjes suggereert dat
we de körnende eeuw stukken ouder en
gezonder worden dan nu. Maar dat ge
beurt niet: technologie blijft rommelen in
de marge. De levensverwachting wordt er
hooguit een paar jaar mee verlengd. De
extra jaren die we erbij krijgen, zullen
zieh bovendien kenmerken door een ma
tige tot siechte gezondheid."
„Wat de geneeskunde wel te bieden heeft,
is het lichter maken van behandelingen.
Minder grote sneden in het lichaam, zo
dat de patient eerder het ziekenhuis uit
kan. Specifiekere medicijnen, die zijn af-
gestemd op de genetische bagage van de
patient. Ik geloof sterk in farmacogeno-
mie: medicijnen aanpassen aan onze indi
viduele genen, zodat de werking gerichter
wordt en bijwerkingen grotendeels wor
den voorkomen. Op dit moment staan bij
werkingen als vijfde op de lijst van doods-
oorzaken, nog vöör het verkeer."
„De ontwikkeling van een genetisch pas-
poort zou de farmacogenomie sterk be
vorderen. Zulke paspoorten zouden ook
gebruikt kunnen worden voor opsporings-
programma's waarmee we sommige ziek-
tes kunnen voorspellen en voorkomen.
Maar we moeten ervoor waken dat groot-
schalige preventie uitmondt in massale
overbehandeling."
„Sceptisch ben ik over die nanochirur
gen: submicroscopische robots die door
de bloedbaan strömen. Dat idee blijft vol
gens mij steken in fantasie. Elk voorwerp
dat je bij een patient inbrengt, geeft na-
melijk een ontstekingsreactie. Ik vermoed
dat mensen erg ziek worden van die ro-
botjes, als die dingen tenminste langdurig
door het lichaam circuleren. Bij kortdu-
rend gebruik valt de schade misschien
mee, maar dan nog; katheters vormen
een goed en veilig alternatief. Ingrepen
met katheters zullen de körnende eeuw
meer en meer de gewone Chirurgie gaan
vervangen. Patienten zullen daardoor eer
der naar huis kunnen, sneller revalideren
en kleinere littekens aan hun ingreep
overhouden."
"nvruchtbaarheid is een wereld-
wijd probleem, waarmee naar
schatting 50 tot 80 miljoen men
sen kampen. Acht tot twaalf pro-
cent van de paren is onvruchtbaar;
voor Nederland ligt dit cijfer rond
de negen procent (CBS, 1998).
Dit zal in de nabije toekomst
waarschijnlijk nog toenemen, ver-
wachten onderzoekers. Zij zien
daarvoor twee belangrijke oorza-
ken: het uitstelgedrag van vrou-
wen die, vooral in westerse en
'verwesterende' landen, steeds la-
ter kiezen voor het moederschap
en dan soms merken dat het niet
meer lukt. En de seksueel over-
draagbare aandoeningen (soa) in
westerse en niet-westerse landen,
die tot onvruchtbaarheid kunnen
leiden. Geslachtsziekten als gonor-
roe en syfilis komen wel steeds
minder voor, maar de virale soa's,
die niet te genezen zijn, zoals her
pes en aids, hebben zieh gestabili-
seerd op een vrij hoog niveau. Ook
Chlamydia veroorzaakt nog altijd
vele tienduizenden nieuwe infec-
ties per jaar in Nederland. In ont-
wikkelingslanden liggen deze cij-
fers veel hoger.
Zal met de onvruchtbaarheid ook
de vraag naar kunstmatige be-
vruchtingstechnieken toenemen?
AI zouden ze willen, de meeste
landen zullen die vraag met nee
moeten beantwoorden, omdat zij
domweg niet beschikken over
onze peperdure, hightech voort-
plantingsmethoden. Toch voorziet
ook in het rijke Nederland de Ge-
zondheidsraad voor de körnende
vijf tot tien jaar niet zo'n Sterke
toename van de vraag, dat het no
dig wordt gevonden om een extra
ivf-kliniek te openen.
Kunstmatige bevruchtingstechnie-
ken als ivf zijn soms een uitkomst,
maar de behandelingen zijn te-
vens ingrijpend, duur, belastend
voor paren en niet zonder risico.
Betere preventie van problemen
als soa's en uitstelgedrag van vrou-
wen zijn over de gehele linie effä-
cienter.
°°<o*
Geboortetechnieken
-f
D e meest gehoorde vraag bij dit onderwerp
is ongetwijfeld: Waar ligt de grens? S. E. Buiten-
dijk, perinataal onderzoeker bij TNO, maakt
zieh daarover niet zoveel zorgen. „Kijk naar
klonen, dat kan allang", zegt Buitendijk. „Het
is mogelijk om bij ivf een tweeling te creeren,
of een embryo in tweeen te delen. Dan kun je
er eentje in de diepvries stoppen voor als er
met het andere kindje iets misgaat. Maar men
sen willen dat helemaal niet. Artsen, beleids-
makers noch patienten zitten daar op te wach
ten."
„Wel zie ik een verschuiving. De grens in 2000
zal weer een andere zijn dan die in 1995. AI
zullen wij in Nederland niet zo snel vinden dat
vrouwen van 55 nog moeder moeten worden,
je merkt wel dat een steeds hogere leeftijd nor
maler wordt. Dus misschien is het over een paar
jaar helemaal niet meer raar om op je 43ste nog
ivf te ondergaan, terwijl de grens nu bij 40 ligt.
Die geleidelijke verschuivingen vind ik eigenlijk
veel zorgelijker dan de excessen, want die ko
men toch niet zo snel voor."
Big Brotner
O
c.
Q
V© 1
ftk
-
Lond 2003 zal het in de meeste geindustria-
liseerde landen mogelijk zijn om de verplaats-
ingen van elke burger in Sterke mate te vol
gen. In toenemende mate zal het menselijk li
chaam zelf worden gebruikt voor elektroni
sche identificatie. Zowel het patroon van de
iris, de vingerafdruk als het DNA zijn uniek
voor ieder mens. Het is mogelijk om mensen
al vanaf de geboorte op deze wijze 'vast te
leggen' en hun gegevens op latere leeftijd in
voorkomende gevallen op te roepen.
In toenemende mate zullen overheden en
particuliere instellingen persoonlijke gege
vens verzamelen: gegevens over bijvoorbeeld
iemands fmancien, geografische verplaatsing
en gezondheid. AI die gegevens zullen onder-
ling te koppelen zijn zodat een vrij compleet
elektronisch beeld ontstaat van een burger.
Supermarkten zullen het uitgavenpatroon
willen analyseren, fabrikanten willen weten
wie hun produeten koopt en marketingbu-
reaus zullen de consument gerichter dan ooit
tevoren kunnen bedienen. Computers zullen
in Staat zijn een persoonlijk consumentpro-
fiel van elke burger op te stellen.
De privaey kan het eerste slachtoffer zijn van
dergelijke 'big brother'-achtige ontwikkelin-
gen. Geldautomaten, elektronische tolwegen
en andere apparaten maken het straks moge
lijk om iemands geografische verplaatsing
bijna 'live' te volgen. Over de mate waarin ge-
sloten televisiecircuits en pasjes de privaey
van de burger aantasten, is ook het laatste
woord nog niet gesproken.
In veel landen bestaat er privaeywetgeving
die grenzen stelt aan wat er wel en niet mag.
Voor politie, veiligheidsdiensten en andere
overheidsinstellingen blijven veelal echter
ruime bevoegdheden bestaan.
JDric Schreuders, privaey-onder-
zoeker Katholieke universiteit Brabant:
„Ik geloof er niet in dat alles wat op dit
moment technisch mogelijk is, in de toe
komst ook bewaarheid zal worden. Dat
heeft op zijn minst met fmancien en met
politieke haalbaarheid te maken. In 2003
zal er technisch weliswaar meer mogelijk
zijn dan nu, maar de koppeling van be
standen en de verzending van gegevens
verloopt heel wat minder soepel dan
mensen wel denken. Terwijl dat juist een
voorwaarde is voor een alomvattend sys-
teem voor het opsporen en volgen van
mensen."
„Het zullen vooral de opsporingsinstan-
ties en de veiligheidsdiensten zijn die de
techniek het verst zullen beproeven. In
2003 zullen alle West-Europese landen
privaeywetten hebben, met toezichthou-
ders zoals de Nederlandse Registratieka-
mer die in uiteenlopende mate kunnen
optreden. Voor politie en justitie zullen,
als het er echt op aankomt, overal rui
niere bevoegdheden bestaan."
„Ik voorzie een grote toekomst voor de
toepassing van elektronische vingeraf
drukken en identificatie met behulp van
DNA. Ergens tussen 2003 en 2008 zal van
alle veroordeelden het DNA-profiel be
kend zijn. Rond 2013 zullen nieuwgebo-
renen bij de hielprik ook hun genetische
kenmerken prijsgeven."
„Op straat zullen we steeds meer came-
ra's gaan zien. Rond 2008 zou er weleens
een breekpunt kunnen optreden. Ofwel
er komen protesten tegen de grote aan
tallen camera's, ofwel er treedt een soort
gewenning in. Nu al zien we dat veel
openbare ruimten, zoals winkelcentra,
als het wäre worden geprivatiseerd door
particuliere beveiligingsfirma's. De win-
keliers zijn er de baas; zij maken uit wie
er wordt binnengelaten en wie niet. We
zullen steeds vaker zien dat publiek do
mein in de praktijk onder het gezag van
particulieren gaat vallen."
„Op dit moment is het al mogelijk om
met satellietzenders te volgen waar een
vrachtauto precies is. Zoiets zou je je ook
met personenauto's kunnen voorstellen.
Hier in Tilburg is er al een proef gaande
met auto's waarvan de snelheid centraal
wordt aangestuurd: via de satelliet is hun
positie bekend en als ze harder rijden
dan geoorloofd, wordt er ingegrepen. In
de Verenigde Staten moet de locatie van
mobiele telefoons in 2001 heel nauwkeu-
rig te bepalen zijn vanwege noodoproe-
pen naar 911. Ook dat kan met de satel
liet. Het vinden en volgen van computer-
chips zal dus steeds vaker gebeuren. Of je
daarmee ook mensen in al hun gangen
kunt nagaan, is een ander verhaal."
Nanochirurgie
OREN
opnieuw bevestigen
transplantatie
kunstoor van siliconen
GEZICHT
plastische Chirurgie
laserbehandeling van rimpels
en ongewenst haar
MOND
opnieuw vastmaken van tanden
namaaktanden
klonen van tandglazuur
LONGEN
transplantaties
kunstlongen
ZENUWEN
klonen
kunstzenuwen in het lichaam
LEVER
transplantaties
kunstlever
NIEREN
transplantaties
kunstnier
ALVLEESKLIER
transplantaties
kunstalvleesklier
HÄNDEN
opnieuw bevestigen van
afgerukte vingers
kunstmatig vingergewricht
kunsthanden met
bovenmenselijke Vermögens
OGEN
glazen oog
hoornvliestransplantatie
netvliesimplantatie
microchips helpen het zieht
na zenuwschade
volledig functionele kunstogen
SCHOUDERS
kunstgewrichten
BORSTEN
verkleining en vergroting
kunstborsten
BOTTEN
platen om gebroken
botten te stuften
beenmergtransplantaties
HUID
gekweekte huid
transplantatie
gekloonde huid voor
de behandeling
TENEN
kunstgewrichten
jBeschikbaar in 1995
j Beschikbaar in 2010
IBeschikbaar in 2030
Beschikbaar in 2050
HERSENEN
medicijnen die het falende
geheugen helpen
kunstmatige hersencellen
stukjes 'inplug'-hersenen
pacemaker om samentrekking
te stimuleren
kunstmatige hartkleppen
transplantaties
kunsthart
ELLEBOGEN
kunstgewrichten
LICHAAM
plastische Chirurgie
POLS
kunstgewricht
EIERSTOKKEN
transplantatie
ZAADLEIDER
PENIS
opnieuw bevestigen
kunstpenis
contraceptief implantaat
elektrocuteert spermacellen
voor ze het lichaam verlaten
BLOED
klonen van bloedcellen
kunstbloed om risico's van
bloedtransfusies te voorkomen
ZAADBALLEN
transplantatie
KNIEEN
kunstgewrichten
LEDEMATEN
opnieuw bevestigen
kunstledematen, bestuurd
door de hersenen
ENKELS
kunstgewrichten
ROND 2050
zenuwbanen in
het hele lichaam
ogen
IMPLANTATEN
extra stukjes hersenen
ROND 2010
KUNSTMATIG
hart
ledematen
vingergewrichten
handen
schoudergewrichten
oren
bloed
alvleesklier
GEKLOOND
tandglazuur
zenuwen
bloecellen
hersencellen
longen
penis
polsgewrichten
lever
nier
teenqewrichten
enkelgewrichten
TRANSPLANTATEN
eierstokken
zaadballen
IMPLANTATEN
zaadleiderimplantaat om
sperma te elektrocuteren
een pil die het geheugen
op peil houdt
DIAGNOSE
BEHANDELING
PERSOONLIJK
rond 2020
Nanochirurgen of submicroscopische
robots kunnen door de bloedvaten
kruipen. Ze schrapen vetafzettingen weg,
controleren of er schadelijke Stoffen
aanwezig zijn, jagen op kankercellen en
repareren kapotte lichaamsonderdelen.
Er bestaan al versnellingen, motoren en
andere micro-onderdeeltjes met
afmetingen van 50 tot 300 micrometer
(een duizendste millimeter). Toekomstige
nanomachines bevatten versnellingen die
niet groter zijn dan een eiwitmolecuul.
Uitgaven aan telegeneeskunde
in de Verenigde Staten
0,0001 mm
IN
eind 20ste eeuw:
20 miljard dollar
vroege 21ste eeuw:
100 miljard dollar
O
CM
O
rsl
diagnose en behandeling volgens
computervoorschrift
kweekmonsters worden meer door
Computers onderzocht dan door
laboranten
elektrocardiogrammen, röntgenfoto's,
ultrageluid, en metingen van ander
lichamelijk onderzoek worden
elektronisch naar speciale
diagnostische centra gestuurd
in plaats van de patient worden alleen
zijn bloed, urine en andere monsters
naar diagnostische centra gestuurd
geinjecteerde nanomachines,
onzichtbaar onder een gewone
microscoop, struinen het lichaam af
om beschadigde en zieke onderdelen
te detecteren
vaccins tegen malaria, aids, herpes
simplex (koortslip), dengue (koorts) en
het humane papillomavirus
(baarmoederhalskanker)
databases met onderzoeksgegevens
wijzen uit of een therapie al dan
niet werkt
Chirurgen opereren met
afstandsbediening, via robots
submicroscopische hoeveelheden
medicijnen genezen beschadigde cellen
en laten gezonde cellen ongemoeid
genetische modificatie
veel tot nu toe ongeneesbare ziekten,
zoals uitgezaaide kankers, worden
behandelbaar
Chirurgen oefenen eerst in 'Virtual
reality'-simulatoren en daarna pas op
dieren en patienten
telechirurgie voor mensen die zijn
blootgesteld aan radioactiviteit, hiv of
een andere nieuwe infectieziekte: of
voor mensen op afgelegen plekken,
zoals astronauten
kleine nanomachines vervoeren
medicijnen of radioactieve Stoffen
om ziekten in individuele cellen aan
te pakken
de Chirurgie wordt minder invasief
of vervangen door een minder
ingrijpende behandeling
persoonsgebonden medische
geschiedenis opgeslagen op een
'smart card'
individuen zoeken medische
informatie op internet
doe-het-zelfpakketten voor de
behandeling van veel ziekten
individueel genoom komt op
'smart card' te staan
minicomputers met microsensors
die automatisch gezondheids-
gegevens meten, gaan tot onze
dagelijkse outfit behoren
Genchips
mm
mmm
mmmmmm*mmmmmmmmmmm
mmmm mm mmmmmmm
mmmmmmmmmmmm mmm
mm mmmmmmmmmmm
mmmmmm mmmmmmmmmm
mmmmm mmmm mmmmmm
mmmmmmmmmmmmmmm mm
mm mmmmmmmmmmmm
•mmmmmmm mm mmmm
mmmmmmmm*mmmmmmmmm
mmm mmmmmmmmmm m
mmmmmmm mmmmmmmmm
mmmmmmm? mmm mmmmm
m mmm? mmmmmmmmm m
mmmm mmmmmmmmmmm
mmmmmmmmmmm mmm
IN
O
IN
genetische behandeling voor veel
patienten kunnen net zo'n hoog
vormen van kanker
kennisniveau bereiken als de dokter
genetische verandering van het
in 1990
geslacht
een persoonlijke medische Computer
detecteert en behandelt ziekten van
buitenaf met magnetische- en
resonantietherapie
rond 2006
Genetici proberen vöör 2003 alle 80
000 tot 100000 menselijke genen te
vinden. De Humane Genoom
Organisatie wil zo de oorsprong van
genetische ziekten opsporen. Datschept
vele mogelijkheden: uitgebreidere
prenatale diagnostiek, nieuwe
geneesmiddelen, gentherapie en
orgaantransplantatie van genetisch
gemodificeerde dieren.
Genchips kunnen nu al genen
detecteren die te maken hebben met
hiv/aids en taaislijmziekte, op basis van
slechts een druppel bloed. Rond 2003
kan worden bestudeerd hoe genen
samenwerken, zodat het inzicht in
bijvoorbeeld suikerziekte zal groeien.
Over welke kunstmatige bevruchtingstechnieken hebben wij anno nu de beschikking?
IUI - Intra Uterine Inseminatie
Het mannelijk zaad wordt rechtstreeks in de baarmoeder ingebracht.
Anders dan bij Kl (kunstmatige inseminatie), waarbij het sperma in
de vagina wordt ingebracht.
Ovariele hyperstimulatie
Hormoonbehandeling om de eisprong op te wekken. Ook een
essentieel onderdeel van ivf, om meerdere eicellen tegelijk te laten
rijpen.
Ivf - In vitro fertilisatie
Populair gezegd: reageerbuisbevruchting. Na hormoonstimulatie
worden eicellen van de vrouw weggenomen, en in een 'petrischaaltje'
(dus geen reageerbuis) samengebracht met het mannelijk zaad. En
dan maar hopen dat ze 'het' gaan doen, zodat er een, twee, soms
drie embryo's kunnen worden teruggeplaatst.
Icsi - Intracytoplasmatische sperma-injectie
De hele ivf-procedure, waarbij echter
een gezonde spermacel wordt
uitgekozen die rechtstreeks
in de eicel wordt
geinjecteerd
(zie afbeelding). j
Mesa en Tese
Een soort icsi, waarbij de te injecteren zaadeel echter uit de bijbal
wordt gehaald (Mesa) of uit de testis (Tese) bij mannen die niet in
Staat zijn zelf te ejaculeren. In Nederland vooralsnog verboden,
wegens de vrees voor de 'onrijpheid' van het gebruikte zaad.
VOORDELIJK,
IJSZEE
KRßVTS KEERkriNQ
NOORDELUKE IJSZEE
ijsland'
NOORWEGEN-^
GR00T-
BRITTANNIE
ierland;
DENEM
RUSLAND
TEST
'Het
LIT
N DUITSL POLEN WIT-RUSLAND
1 L TSJ
VERENIGDE
STATEN
- TSJ c, OEKRAINE
FRANKR. OOST
ZW HflNA M
ZW °°STH0NG m
ffTALlfo? X ROEM
R-Hinc
PORTUGAL^ SPANJE
B-Hjoe
M BUL
AM
W'
GEORGIE).
1
AR AZ
TURKIJE .y
:EFTSKEERKRing
CUBA
D0M.REP
HAITI
pWUZE jamaICa"" P0RI° RIC0
WEST SAHARA-
MA- TUNES,f-
R0KK0
ALGERIJE
"MALTA
LIBIE
SYRIE
CYPRUS -HB
ISRAEL-/ij© lRAK
KAZACHSTAN
OEZBEKISTAN
1
TURKMENISTAN
AFGHANISTAN
PAKISTAN
IRAN
KIRGIZIE
-TADZJIKISTAN
NEPAL
MONGOLIE
CHINA
EGYPTE
V
„7-
GUATEMALA
EL SALVADOR'
COSTA RICaA
HONDURAS
NICARAGUA
TOBAGO,
'^TRINIDAD
GUYANA
SURINAME
FRANS-GUYANA
MAURE-
TAN!E MALI
SENEGAL— M
GAMBIA— BURKINA
GUINEE-BISSAU^r FASO
GUiNEE BENIN
SIERRA LEONeX VOOR- r°G°
LIBERIA^
NIGER
GHANA
EQUAT.-GUINEER-
ERITREA
S0EDAN
NIGERIA
KOEWEIT''
KATAR—
SA0EDI- VA F
ARABIE V L 0MAN
JEMEN
BHUTAN
l
-MYANMAR
INDIA I
BANGLA- LA0S
DESH a
THAIL
N.-KOREA
zTkoRtA
TAIWAN
JAPAN
GROTE
0CEAAN
0EGANDA-
|G0 KENIA
XAZ. RWANDA-
BURUNDI-
C0NG0 TANZANIA
S0MALIE
tnbokskeerkring
ZIMB
NAMIBIE
B0TSW
IADAGASKAR
MAURITIUS
LESOTHO TSWAZILAND
ZUID-
AFRIKA
URUGUAY
ARGENTINIE
SRI LANKA
DlSCHE
C E A A N
Onvruchtbaarheid
Imeer dan 15%
110 -14%
CAMB —VIETNAM
BRUNEI
M A L E I S I E
FILIPPIJNEN
-
N D 0 N E S I E
PAP0EA-
NIEUW-GUINEA
SOLOMON-
HEILANDEN
NIEUW-
CALED0NIE
AUSTRALIE
minder dan 5%
geen gegevens
bekend
NIEUW-ZEELAND
Onderzoeker Buitendijk voorziet nog de nodige controverses over onder meer:
Het postmenopauzale moederschap.
Gebeurt al in Italie, met gedoneerde eicellen. „Zal hier voorlopig zo'n vaart niet
lopen", verwacht Buitendijk.
Postuum gebruik van sperma.
Wanneer een man is overleden, kan zijn vrouw dan zijn ingevroren zaad opeisen
en laten inbrengen? Het oordeel is aan de rechter.
Draagmoederschap.
„Zijn we voorlopig nog niet uit. Zitten zoveel morele en juridische haken en
ogen aan."
De bewaartermijn van embryo's.
Hoe lang mag men een ingevroren embryo in de diepvries houden? En wat
gebeurt ermee als de ouders zijn overleden ('diepvrieswees')?
Het opslaan van ovariummateriaal.
„Daar wordt nu mee geexperimenteerd: het invriezen van een stukje van de
eierstok, om later die onrijpe eicellen tot rijping te brengen. Dat kan een uitkomst
zijn voor jonge vrouwen met kanker, die hopen hierdoor later toch nog kinderen
te kunnen krijgen. Maar theoretisch zouden vrouwen dan ook eerst carri£re
kunnen maken en op hun 50ste kinderen krijgen. Dat zou de hele reproduetie
op z'n kop kunnen zetten."
RUSLAND
NOORvVEGEN
GROOT
3RITTANNIE
DENEN
RUSLAND
ERLAND
KAZACHSTAN
MONuOLIE
OEKRAINE
8 ITALIE
GEORGIE
Q AR AZ
TURKIJE
OEZBEKISTAN
KOREA
SPANJE
PORTUGAL
TURKMENISTAN
<0Rt
TLANTISCH
MALTA
CYPRUS
SRAEL
O C E A
K0EWEIT
KATAR
EGYPTE
MEXICO
WEST SAHARA
CUBA
D0M.REP
PORTO RICO
INDIA
OMAN
SA0EDI
ARABIE
H0NDURAC)
NICARAGUA^
ERITREA
SENEGAL
tAMBIA
IQguinee-bissau
TOBAGO,
RINIDADW
GUYAl
DJIBOUTI--
^SIERRA LEONE
^LIBERIA'
ETHI0PIE
IV00R-
KUST
LLRINAME
FRANS-GUYANA
GHANA
EQUAT.-GUINEER
CENTR. AFR.
KÄME- ÄEP
R0EN
SR LANKA
SOM
GAB0N B
TANZANIA
SC H E
OCE AAN
ZAMBIA
®Z!MB
^MADAGASKAR
MAURITIUS
B0TSW
LESOTHO
SWAZILAND
Pk A
CHILIA
De overheid als Big Brother, voorspelling 2003
G R O
OC E A
7#u
JAMAICA^^
•»BELIZE K
QflUATEMALA^^P
£;EL SALVADOR
QlOSTA RICA
CAMB ^-VIETNAM
0 BRUNEI
M A L E I E
SINGAP0RE
PAP0EA-
NIEUW-GUINEA
N D 0 N E S I E
.SOLOMON
EILANDEN
G R O
steenbokskeerkring
Elektronisch herkend
Het voorziene gebruik van biometrische
gegevens, zoals elektronische vingerafdrukken,
DNA-profielen en stemherkenning in 2003
Landen met wijdverbreid gebruik
van biometrische gegevens door
justitie, douane, banken, sociale
diensten en gezondheidsinstellingen
Landen waar alleen databases ten
behoeve van politie en justitie gebruik
maken van biometrische gegevens
AUSTRALIf:
NIEUW-
CALED0NIE
IERLAND
.NORWEGEN
DENF
MARKEN
EST
LAND
LET-
LAND
GR00T-
BRITTANNlF
BELGIE
NEDER
LAND
DUITSLAND
WIT-
RUSLAND
FRANKRIJK
LUXEMBURG TSJECHlE
ZWITSER- SL0WAKIJE
LAND 00STENRIJK
ITALIE
SPANJE
H0NGARIJE
SL0VENIE R0EMENIE
KR0ATIE w
B0SNIE- V
HERZE- J0EG0_-
GOVIf.A SLAVIE BULGARIJE
M
N E S
GRIEKEN-
UNO
Totalitaire staten, met gecoördineerde
overheidsinspanningen om het doen en
laten van burgers, hun levensstijl, seksuele,
religieuze en politieke activiteiten te volgen.
Dit alles zonder juridische of grondwettelijke
bescherming.
Landen met overheidsdiensten die veel
technische middelen inzetten om de gangen
van hun burgers na te gaan. Die activiteiten
worden wel duidelijk afgebakend door wetgeving.
Landen waar selectief grotere aantallen mensen
kunnen worden gevolgd, zij het met minder
technische middelen.
Landen waar bijvoorbeeld justitie, politie en de
belastingdienst vrij vergaande bevoegdheden
hebben om burgers te volgen zonder dat daar
een gelijkwaardige bescherming van de
rechtspositie van die burgers tegenover Staat.
Geen gegevens beschikbaar
NIEUW-ZEELAND
Vastgelegd
Het aantal mensen dat bijvoorbeeld door middel
van een DNA- of vingerafdruk ergens in
elektronische vorm geregistreerd Staat.
Big Brother
2013
1998
300 miljoen
(5% van
totale bevolking)
1,4 miljard
(18% van
totale bevolking)
3 miljard
(45% van
totale bevolking)
6 miljard
(75% van
totale bevolking)
