KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT 2OOO-XXVI-4
krijgen, waardoor de opslag meestal aan de fantasie van de be-
heerder overgelaten wordt. De beste methode voor opslag zou
een manier zijn om de kaarten onopgerold te bewaren. Hier-
door wordt de drager van zoveel mogelijk mechanische schade
gevrijwaard. Daar er geen meubilair van voldoende omvang is
om ze horizontaal op te slaan zou dit betekenen dat zij verti-
caal opgehangen dienen te worden. Daarmee worden wel me
chanische trekkrachten uitgeoefend en de opslag zou zeer veel
ruimte vergen, die meestal niet beschikbaar is.
De manier waarop de stokkaarten opgeslagen worden is meest
al afhankelijk van de ruimte die ter beschikking is. Is er nau-
welijks ruimte ter beschikking dan staan ze meestal op een
hoop in een hoek of ergens anders te verpieteren( figuur 1).
Toen de Kaartverzameling in 1983 van de Vakgroep Kartogra-
fie in Utrecht naar het nieuwe gebouw van de Koninklijke Bi-
bliotheek in Den Haag verhuisde kwam er een magazijn ter
beschikking met een maximale hoogte van 355 cm. De Plano-
rama-kasten werden met de rugzijde längs de muren geplaatst
zodat hier geen ruimte meer beschikbaar was om de stokkaar
ten op rekken te plaatsen. Het plaatsen op rekken is waar-
schijnlijk de meest gebruikte methode voor berging, maar deze
vergt veel ruimte en is onaantrekkelijk voor de beheerder wan-
neer zij tot het plafond reikt. De grootste opgerolde stokkaart
bij de Koninklijke Bibliotheek meet 290 cm. Een groter for-
maat is niet waarschijnlijk, behalve wanneer een kaart speciaal
voor display-doeleinden vervaardigd is, zoals in enkele grote
overheidsgebouwen of kasteien enz. Indachtig aan Van Speyk
vormde zieh bij ons het idee: "Dan liever de lucht in". Dit
idee werd vormgegeven door een aantal rails aan het plafond te
bevestigen, waarna de kaarten aan haken hieraan bevestigd
werden. Om te voorkomen dat de kaarten op een stok trek
krachten zouden uitoefenen werden de stokken met nylon
bundelband (tie-rips) aan elkaar gebonden. Zo konden op een
vloeroppervlak van 2,5 m2 350 stokkaarten efficient worden
opgeborgen3).
In 1995 werd besloten dat het KB-complex een nieuwe hoofd-
Figuur 1 - Stokkaar
ten zonder adequate
berging zijn een sta-
in-de-weg.
ingang zou krijgen. Ten gevolge hiervan
diende de Kaartverzameling te verhuizen
naar een andere ruimte. AI het meubilair
kon in de nieuwe ruimte geplaatst wor
den, behalve de stokkaarten, waarvan de
KB er ondertussen ca. 250 bezit. De
maximale hoogte van de beschikbare
ruimte bedraagt 280 cm en beslaat min
der dan 2,5 m2 4). Ook hier bracht de
vorm van de ruimte ons weer op een
idee. Tussen twee zware, rechthoekige
pilaren was een ruimte beschikbaar van
200 x 195 x 218 cm. Deze ruimte kon ge-
vuld worden met kokers, waarin de stok
kaarten horizontaal konden worden op
geslagen. Er moest echter aan een aantal
voorwaarden voldaan worden. De maxi
male doorsnee van een stokkaart is 9 cm,
het maximale gewicht bedraagt 8 kg.
Wanneer de buizen op elkaar gestapeld
zijn mag er maar een minimale vervor-
ming ontstaan. Verder mögen de kokers
geen chemische of mechanische schade
veroorzaken.
Om een aantal redenen komen karton
nen kokers voor deze toepassing als eer-
sten in aanmerking. De kartonnage-
industrie kan ze in vele lengtes en door-
snedes leveren en met de benodigde dik-
te van het karton. Alleen een garantie te-
gen het veroorzaken van chemische of
mechanische schade kan wat betreft deze
kokers niet gegeven worden. Het zijn in
essentie verpakkings- en verzendkokers
die niet voor de permanente berging van
archief en bibliotheek zijn ontworpen.
Het leek er lange tijd ook op dat er ge-
woon geen kartonnen kokers te krijgen
waren die aan alle eerder genoemde
voorwaarden voldeden. Maar zoals zo
vaak bleek ook op dit terrein het buiten-
land ons al een stukje voor te zijn. Een
speurtocht in de vakliteratuur naar een
winnende combinatie van conservering,
karton en kokers leidde naar een Duitse
firma'l die kokers levert gemaakt van
zuurvrij en met calciumcarbonaat ge-
bufferd museumkarton. Dit is vrij bij-
zonder, want hoewel dit soort karton al
jaren geldt als de basis van een verant-
woorde berging in bibliotheken, musea
en archieven, en vele instellingen vol lig-
gen met dozen, mappen en passe-par-
touts vervaardigd uit dit materiaal, wa
ren kokers van dit karton tot nu toe vrij
ongebruikelijk en blijkbaar in Nederland
ook niet te krijgen. De betreffende Duit
se firma is er echter in geslaagd stroken
wit museumkarton te wikkelen en te
verlijmen tot kokers die geleverd kunnen
worden in uiteenlopende formaten, tot
een lengte van 600 cm! Deze verpakking
is dan weliswaar niet goedkoop, maar de
prijs wijkt ook weer niet zoveel af van
16
