Alexander Rado 1899-1981
prominent kartograaf
ARTIKEL
F.J. Ormeling sr.
2000-XXVI-4
historische kartografie, biografie, achtergronden
historic cartography, biography, background
cartographie historique, biographie, information de reference
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CL^S
In eerdere afleveringen van dit tijdschrift werd de aandacht
gevestigd op twee kartografen die in de vorige eeuw in be-
langrijke mate hebben bijgedragen tot de professionalisering
van het vak: de Zwitser Eduard Imhof en de Rus Konstantin
A. Salichtchev. Er is nog een derde kandidaat die nationaal
en internationaal het aanzien van de kartografie heeft ver-
groot en die zeker in deze rij thuis hoort: de Hongaar
Alexander Rado.
Ter herdenking van zijn iooe geboortedag, november 1899,
is recentelijk in Budapest door zijn vroegere medewerkers
een postuum Festschrift uitgegeven met bijdragen in het
Hongaars met Engelse summaries waarin zijn Verdiensten
worden uitgemeten. Dit lijkt een goede aanleiding om 00k
Nederlandse kartografen nader met deze kleurrijke figuur
kennis te laten maken.
Gemeenschappelijke interessen
Voorop gesteld dient te worden dat ik Rado goed gekend heb.
In het kader van de International Cartographie Association
(ica) waarvan Hongarije op zijn aandringen reeds in i960 lid
werd en waaraan het actief deelnam, heb ik in verschillende
projecten met hem samengewerkt. Diverse malen werd daar-
toe Budapest bezocht, waar hij mij na gedane iCA-zaken in-
wijdde in het rijke Hongaarse verleden. Bovendien namen wij
beiden - elk als vertegenwoordiger van zijn land - enige malen
deel aan de conferenties van de Verenigde Naties over de stan-
daardisering van geografische namen te New York, hetgeen
onze betrekkingen, ondanks verschillende politieke opvattin-
gen, ten goede kwam.
Rado als Sovjetdeskundige
Uit Rado's jeugd is bekend dat hij, onder de indruk van de
economische en sociale ongelijkheid in Hongarije, zieh aan-
sloot bij de revolutionaire arbeidersbeweging. In 1919 nam hij
als Student deel aan de communistische opstand in Budapest
o.l.v. Bela Kun. Na diens capitulatie moest Rado uitwijken
naar het buitenland. Pas na een intermezzo van 36 jaar zou hij
naar Hongarije terugkeren. In die tussenliggende periode ver-
bleef hij afwisselend in Oostenrijk en Duitsland, waar hij ach-
Prof. F.J. Ormeling sr.
is emeritus hoogleraar
in de kartografie
(Meyerinksweg 9,
7524 AM Lonneker).
tereenvolgens in Wenen, Jena en Leipzig
geografie studeerde. Na Hitlers machts-
overname nam hij de wijk naar Moskou.
In de daarop volgende jaren heeft hij een
belangrijke rol gespeeld als informant
over wat er zieh in Rusland na de revo-
lutie afspeelde. Door zijn politieke over-
tuiging gecombineerd met zijn snel aan-
geleerde kennis van het Russisch wist hij
gegevens te bemächtigen die voor ande
ren ontoegankelijk waren. Zo kon hij
zieh ontwikkelen als Sovjetspecialist en
werd hij een veel gevraagd medewerker
aan westerse lexica en kaartwerken.
De naam Sovjetunie waaronder socialis-
tisch Rusland in het westen bekend werd
is door Rado gei'ntroduceerd. In 1924 gaf
hij bij Westermann, Braunschweig, de
eerste staatkundige kaart van de Sovjet
unie uit. Ter gelegenheid van de tiende
verjaardag van de Russische revolutie
volgde in 1927 zijn Geography of the So-
viet Union (900 pp.) in drie talen. In
1929 verscheen zijn Führer durch die
Sowjetunion en in 1930 zijn Atlas für Poli
tik, Wirtschaft und Arbeiterbewegung, later
in het Engels en Japans vertaald. Vervol
gens was hij de man die in samenwer-
king met Lufthansa de eerste routekaar-
ten voor vliegtuigpassagiers ontwierp,
kaarten die sedertdien uitgegroeid zijn
tot een gangbaar artikel.
Leider Spionagedienst in Zwitser-
land
Tijdens de tweede wereldoorlog was hij
hoofd van de communistische anti-nazi-
inlichtingendienst in Zwitserland, waar
hij opereerde onder de dekmantel van
het persagentschap Geopress. Hij be-
18
