Slotakkoord van een kaartenmammoet:
de kartografische productie van de firma Mortier, Covens Zoon
(1794-1866)
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
ARTIKEL
A4. van Egmond
geschiedenis van de kartografie, particuliere kartografie, onderzoek TREFWOORDEN
history of cartography, commercial cartography, research KEYWORDS
histoire de cartographie, cartographie privee, recherche MOTS-CLES
De geschiedenis van de i9e-eeuwse kaartenhandel in Neder-
land is een nog grotendeels onbeschreven blad. Ook van de
Amsterdamse firma Mortier, Covens Zoon (1794-1866)
was tot voor kort amper iets bekend1'. En dat terwijl deze
kaartenproducent toch de directe opvolger was van het be-
faamde uitgevershuis Covens Mortier, de onbetwiste
marktleider van de i8e-eeuwse commerciele kartografie.
Recent bronnenonderzoek heeft er echter toe geleid, dat de
mist rondom de productie van de ondernenting en haar posi-
tie ten opzichte van andere kaartenuitgevers in belangrijke
mate is opgetrokken.
Vrijwel elke kaartencollectie - waar ter
wereld dan ook - heeft een of meerdere
kaarten en atlassen van Covens Mor
tier in het bezit. Het is tekenend voor de
enorme productie van deze kartografi
sche mammoet, of zoals Fockema An-
dreae en Koeman2' het wat oneerbiedig
noemen "de achttiende eeuwse 'Super
markt' der kartografie". Een schatting
aan de hand van bewaard gebleven
fondscatalogi levert een aantal van ruim
3.000 afzonderlijke kaarten en tientallen
atlassen op, die in forse oplagen moeten
zijn gepubliceerd^). In tegenstelling tot
de kartografische nalatenschap van Co
vens Mortier verkeren de kaarten van
Mortier, Covens Zoon in relatieve
anonimiteit. Enerzijds komt dat door een
geleidelijke inkrimping van het fonds en
het wegvallen van de exportmarkt vanaf
het einde van de i8e eeuw. Anderzijds
mag de wetenschappelijke belangstelling
voor i9e-eeuwse kaarten ten opzichte van
ouder materiaal wat geringer worden ge-
noemd. Toch zijn de kartografische pro-
ducten van Mortier, Covens Zoon een
Studie meer dan waard, onder meer van-
wege de mogelijkheid om bepaalde ont-
wikkelingen binnen de lange bestaanspe-
riode van de uitgeverij Covens Mor-
Drs. Marco van Egmond
is AiO historische
kartografie aan de
Universiteit Utrecht.
(Hoorneslaan 459,
2221 GD Katwijk,
[t] 071-4020814,
[e] m.vanegmond@
geog.uu.nl).
tier waar te nemen. De wortels van deze firma liggen immers al
in het laatste kwart van de 17c eeuw.
Het fundament
Aan de basis van het uitgevershuis stond Pieter Mortier (1661-
1711), die zieh in 1685 als boekhandelaar op de Vijgendam in
Amsterdam vestigde. Naast de uitgave van boeken, legde hij
zieh toe op de publicatie van nagegraveerde Franse kaarten.
Ook kregen herdrukken van oude Nederlandse koperplaten
met daarop kaarten een plekje in zijn fonds. Daarnaast bracht
hij een uitgebalanceerd scala aan atlassen op de markt, waar-
onder land-, zee-, zak- en historische atlassen. Pieter moet een
harde werker en uitgekookt zakenman zijn geweest, want met
zijn nering wist hij een fortuin te vergären^. Na Pieters over-
lijden in 1711 zetten zijn weduwe Amelia s-Gravesande (1666-
1719) en zijn broer David Mortier (1673-1728?) de zaak voort.
Uiteindelijk begon in 1721 het tijdperk 'Covens Mortier',
toen Corneille of Cornelis Mortier (1699-1783) - zoon van Pie
ter - samen met zijn zwager Johannes Covens (1697-1774) met
name kaarten en atlassen ging verhandelen. Veelal werden
deze kartografische artikelen gedrukt met behulp van oude ko
perplaten, die al eerder dienst deden toen Pieter Mortier aan
het roer van de firma stond of zelfs nog vöör die tijd. Gestaag
wisten Cornelis Mortier en Johannes Covens een kwantitatief
indrukwekkend fonds op te bouwen, waarbij zij steeds meer
terugvielen op het kopieren van toentertijd moderne Franse
kaarten.
Na de dood van Johannes Covens in 1774 werd zijn zoon Jo
hannes jr. (1722-1794) mede-eigenaar. Toen in 1783 ook Corne
lis Mortier overleed, werd Johannes jr. Covens al spoedig bij-
gestaan door zijn zoon Cornelis (1764-1825, figuur 1). Deze laat
ste was het, die in 1794 - het jaar waarin Johannes jr. stierf - de
zaak 'Mortier, Covens Zoon' ging noemenJ). Onder deze
naam zou de groothandel in boeken tot in 1866 een behoorlijk
aantal kaarten, atlassen en boeken aan de man brengen.
Het huis Mortier, Covens Zoon
Cornelis Covens was een intelligente man, die - getuige zijn ei
gen publicaties op het gebied van globes en astronomie - goed
29
