33
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
200I-XXVII-I
De kartografische tuin
Welke plaats nam de firma Mortier, Co-
vens Zoon met haar kartografische
voortbrengselen in temidden van andere
Nederlandse kaartuitgevers? Om die
vraag enigszins bevredigend te beant-
woorden zijn diverse, met name biblio-
grafische, bronnen op nieuw uitgebrach-
te kaarten en atlassen doorgenomen23h
In figuur 7 is het resultaat van deze
speurtocht grafisch weergegeven. Hoe-
wel het beeld zeker niet volledig is, Val
ien toch zeker enkele hoofdlijnen waar
te nemen. Amsterdam, dat gedurende de
I7e en i8e eeuw binnen Nederland het
onbetwiste centrum van de kartografi
sche handel en productie was, verloor
haar positie gaandeweg de volgende
eeuw. Vanaf het tweede kwart van de
I9e eeuw was de productie van kaarten
en atlassen niet langer meer het exclusie-
ve domein van Amsterdamse uitgevers.
Mortier, Covens Zoon lijkt in deze
ontwikkeling te zijn meegezogen. Aan-
vankelijk nam de uitgeverij zowel in
Amsterdam als in Nederland een belang-
rijke positie in wat de uitgifte van karto-
grafisch materiaal betreft. In het eerste
kwart van de I9e eeuw was Cornelis Co
vens de Nederlandse producent van
nieuwe landkaarten, terwijl het Amster
damse uitgevershuis Wed. Hülst van
Keulen vooral specialist was op het ter-
rein van de maritieme kartografie.
Laatstgenoemde onderneming wist deze
positie ook in het tweede en derde kwart
van de 19c eeuw vast te houden. Voor
Mortier, Covens Zoon was het toen
echter een zo goed als aflopende zaak, op
een schijnbare opleving in de periode
1834-1843 na, maar dit door de grafiek
voorgespiegelde beeld wordt enigszins
vertroebeld door het gebrek aan gege-
vens over de kaartproductie van andere
uitgevers. Vanaf 1844 begonnen zieh an
dere kartografische grootheden aan te
dienen, zoals Oomkens uit Groningen
en Van Cleef uit Den Haag. Buiten deze
wisseling van de wacht zag ook een
steeds groter aantal boekhandelaren heil
in het uitgeven van kaarten en atlassen.
In 1794 hield zieh een twintigtal uitge
vers bezig met het vervaardigen van
kaarten en atlassen; in 1865 waren dat er
tegen de vijftig!
Ondanks het ontbreken van een com-
pleet overzicht, is het onmiskenbaar dat
de commerciele kartografische productie
tussen 1804 en 1843 een kwantitatief for-
se inzinking laat zien. Er was spake van
een malaise binnen het kaartenbedrijf in
het bijzonder en de boekhandel in het
algemeen. "Bestaat er een vak van kunst,
1200
400
Periode 1830-
I834;geen
gegevens
c 600
350
300
250 w>
200 et
150
100
50
1821- 1826- 183t- 1836- 1861 1846- 1851- 1856- 1861-
1825 1830 1835 1840 1845 1850 1855 1860 1866
T Kartografische produeten
Hüi Boeken
Totale kostprijs karto
grafische produeten
- - - Totale kostprijs boeken
Jaar
Figuur 6 - De ajhame
van handelsartikelen
van Mortier, Covens
Zoon door de Mid-
delburgse boekhandel
Van Benthem-Jutting
in de periode 1801-
1866.
waarin onze landgenooten zieh door den vreemdeling hebben
laten overvleugelen, dan is het de uitgave van atlassen en kaar
ten van vreemde landen", schreef bijvoorbeeld een anonieme
tijdgenoot in i83424). En over het boekenbedrijf meldde in
1838 de Deventer boekverkoper Ter Günne: "Die niet beken
nen wil, dat de Hollandsche boekhandel in het algemeen thans
aan eene verzwakking en kwijning laboreert, moet, dunkt mij,
wel ziende blind zijn Immers, welke voorname onderne-
mingen zijn in den laatsten tijd uitgevoerd? En hoe flaauw is,
met weinige uitzonderingen, het debiet der gewone
uitgaven."2')
Het voert te ver om in het bestek van dit artikel op de mogelij-
ke oorzaken van het verval in te gaan. Aan het einde van zijn
loopbaan moet het voor Cornelis Covens in elk geval niet
makkelijk zijn geweest het hoofd boven water te houden. Ook
zijn zoon Cornelis Joannes had het economische tij tegen. De
vaste piek, die Mortier, Covens Zoon binnen de commer
ciele kartografie in eerste instantie innam, kon hij nimmer
Periode 1834-1843:
gebrekkige gegevens
uitgevers anders dan
Mortier, Covens Zoon
824-
834-
1833
1843
Jaar
Amsterdam
11111 Rest van Nederland
Aandeel Mortier, Covens Zn
in Amsterdamse productie
Aandeel Morties, Covens Zn
in totale productie
Figuur 7 - De productie van nieuwe kaarten en atlassen door Nederlandse uitgevers in de periode
1794-1866 en het aandeel van Mortier, Covens Zoon in de Amsterdamse en totale productie.
De uitgave van een atlas is hier telkens opgevat als een artikel. De tijdvakken met zijn iets langer
dan die zonder.
