35
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2QOI-XXVII-I
meer verwerven. Ook niet toen rond 1850 de atlaskartografie
een nieuwe impuls kreeg door de uitgave van de wereidatlassen
van Jaeger, Frijlink en Kuiper26). Met de kartografische tradi-
tie van het eens zo roemruchte huis Covens Mortier was het
definitief gedaan.
Het taxatierapport
De ontwikkeling van de kartografische productie van het uit-
gevershuis Mortier, Covens Zoon hing nauw samen met in
terne factoren als persoonlijke capaciteiten en het gevoerde be-
drijfsbeleid en externe factoren als de staatkundige en econo-
mische situatie van een bepaald moment. Cornelis Covens, de
firmant van het eerste uur, profiteerde van de vele wijzigingen
in de territoriale bestuursstructuur ten tijde van de Franse
overheersing. Het loonde om van de nieuwe bestuurlijke inde-
ling telkens weer kaarten op de markt te brengen. Ook de late-
re firmant Cornelis Joannes Covens kwam na de afscheiding
van Belgie met kaarten van de 'overgebleven' noordelijke pro-
vincies voor de dag. Voor het overige was hij weinig verdien-
stelijk wat de uitgave van nieuwe kaarten en atlassen betreft.
Cornelis Joannes verkocht voornamelijk afdrukken van oude
koperplaten, die door anderen - waaronder Cornelis Covens -
vervaardigd waren. Voorts richtte hij zieh steeds meer op het
publiceren van boeken, waarbij hij overigens ook nauwelijks
verder kwam dan het herdrukken van reeds bestaande werken.
Ofschoon beide Covensen een neusje hadden voor commer-
cieel gewin, miste Cornelis Joannes het creatieve en innovatie-
ve vermögen dat zijn vader wel had. Voeg daarbij de toenmali-
ge baisse in de kaart- en boekhandel en het is niet verwonder-
lijk dat de Covens Morder-dynastie met Cornelis Joannes
tot een tamelijk roemloos einde kwam.
Noten
Dit artikel is een bewerking van een lezing gehouden tijdens het Kar
tographiehistorisches Colloquium in Bonn op 15 September 2000.
Drs. Marco van Egmond (1969) is aio historische kartografie aan de
Universiteit Utrecht. Hij hoopt over enkele jaren te promoveren op
een onderzoek naar de betekenis van het uitgevershuis Covens
Mortier voor de ontwikkeling van de Nederlandse commerciele kar
tografie in de 17c, i8e en 19c eeuw.
1. Eerste aanzetten zijn geleverd door Van Eeghen [1960-1978], Koe-
man [1967-1971] en Van der Krogt [1992].
2. Zie Fockema Andreae Koeman [1975], p. 30.
3. Zie Van Egmond [2000].
4. Na de dood van Pieters weduwe Amelia 's-Gravesande in 1719
werd op 21 maart 1720 een boedelinventaris opgemaakt. Deze in-
ventaris beslaat in totaal 178 pagina's en de waarde van de boedel
is op 364.000 gülden getaxeerd! Zie Gemeentearchief Amsterdam,
Not. Arch. 5342, pp. 810-994.
5. Tot op heden zijn geen aanwijzingen gevonden, dat in 1794 en
daarna ook daadwerkelijk een Mortier bij de firma betrokken was.
Koeman [1967-1971, 11, p. 45] steh dat Cornelis Covens in 1794
een verbintenis aanging met ene Pieter iv Mortier, de achterklein-
zoon van de grondlegger van het bedrijf, Pieter 1 Mortier. Het be-
wijs hiervoor is echter (nog) niet geleverd. Een advertentie in de
Amsterdamsche Courant van 13 april 1809 getuigt weliswaar van de
'Erven P. Mörder' [Van der Krogt (1985), adv. 2045], maar ondui-
delijk blijft wie hiermee bedoeld worden. De mogelijkheid bestaat
mijns inziens, dat de naam 'Mortier' werd aangehouden vanwege
de door Covens Mortier opgebouwde naamsbekendheid.
6. De hemelatlas is getiteld Afl/eelding der stand van alle de vaste star
ren in den dierenriem benevens eene afteelding van het zeevenge-
stemte. Het ontwerp bevindt zieh in een particuliere collectie.
7. Zie Van der Krogt [1993], pp. 331-336.
8. In: Original-Beiträge zur eigentlichen Kenntnisz von Holland.
Tübingen, 1809, pp. 361-363.
9. De gegevens voor de figuren 2 en 7 in dit artikel zijn gebaseerd op
vermeldingen van boeken, atlassen en kaarten in de:
- Lijst van nieuw uitgekomen boeken die vanaf 1790 bij de
Amsterdamse boekverkoper A.B. Saakes verscheen. Deze twee-
wekelijkse lijstjes van pas versehenen werken werden samenge-
bonden in een band van vijf jaargangen en voorzien van een re-
gister. Van 1820 tot 1824 was vervolgens S. de Visser te Den
Haag de uitgever. Daarna verscheen tot 1848 de Naamlijst van
uitgekomen boeken, kaarten, prentwerken enz., zoals de vijfjaar-
lijkse delen zijn getiteld, bij C.L. Schleijer te Amsterdam. Na
circa 1820 is dit werk wat de vermelding van kaarten betreft erg
onvolledig.
-Alphabetische naamlijst van boeken door J. de Jong, uitgege-
ven in 1832 door de Gebroeders Van Cleef te Den Haag. Deze
bibliografie bestrijkt de periode 1790-1831, maar is minder volle-
dig dan Saakes' Naamlijst. Overigens bevat de Nederlandse bi
bliografie 1801-1832 (Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 1993)
titelbeschrijvingen uit de naamlijsten van zowel Saakes als Van
Cleef, aangevuld met titels uit andere bronnen. Hierin zijn ech
ter geen kaarten opgenomen.
-Alphabetische naamlijst van boeken, plaat- en kaartwerken in
1858 uitgegeven door de Amsterdamse boekhandelaar C.L.
Brinkman. Dit werk beslaat het tijdperk 1833-1849. Qua vermel
dingen van boeken scoort deze eerste 'Brinkman' hoog op de
schaal van volledigheid, maar los kaartmateriaal wordt helaas
niet vermeld.
- Brinkman 's catalogus der boeken, plaat- en kaartwerken die
in 1884 werd gepubliceerd door C.L. Brinkman. In deze biblio
grafie zijn alle boeken opgenomen, die tussen 1850 en 1882 in
Nederland uitkwamen. Een aparte bijlage (pp. 1377-1404) is in-
geruimd voor atlassen en kaarten.
- Atlantes Neerlandici van Koeman [1967-1971].
Om een zo compleet mogelijk beeld van de kaart- en boekpro-
duetie van Mortier, Covens Zoon te krijgen, zijn de vermel
dingen in bovenstaande bibliografieen aangevuld met referenties
in:
- de Oeconomische courant ter bevordering van de nationale huis-
houdkunde die van 1799 tot en met 1803 deels wekelijks en
deels tweewekelijks bij Cornelis Covens verscheen.
- het Nieuwsblad voor den boekhandel, dat in 1834 voor het eerst
verscheen bij De Visser en Zoon te Den Haag.
- de Lijst van fiondsartikelen te bekomen bij de kaart- en boekhande-
laren Mortier Covens en Zoon, te Amsterdamuit circa 1830.
Deze fonds/magazijncatalogus bevindt zieh in de bibliotheek
van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak te Amster
dam (niet gecatalogiseerd).
- de cumulatieve internetdatabase Picarta http:llpicarta.pica.nl
10. Zie over deze kaart: P. Ratsma [1984], pp. 59 en 60.
11. France divise en rtgions departements et districts. Deze atlas ver
scheen - in kleiner formaat met gevouwen kaarten - ook onder de
titel Nouvel atlas portatif de la France. Zie Koeman [1967-1971], C
M 21. Overigens werd het manuscript ontwerp voor de atlas al
in 1794 door Cornelis Covens naar Frans voorbeeld vervaardigd.
Dit ontwerp is bewaard gebleven en bevindt zieh in de Universi-
teitsbibliotheek Leiden (Atlas 1543).
12. Nieuwe zak- en reisatlas der Bataafiche Republiek. Zie Koeman
[1967-1971], C M 22.
13. Weliswaar versehenen bij Mortier, Covens Zoon vanaf 1809
enkele bladen van de Krayenhoff-kaart en in 1810 de Itineraire en
