KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
200I-XXVII-I
wereld, waar landen liggen met namen
als 'Verveling', 'Haute Cuisine' en
'Doen en Laten'. Fantasiekaarten be-
staan al bijna net zo längs als 'gewone'
kaarten. Zo heeft de mens de onontdek-
te delen van de wereld geprobeerd in
kaart te brengen door de witte plekken
in Afrika te vullen met verzonnen land-
schappen en bedachte monsters of de
witte plekken in zijn verbeelding te vul
len met nog veel gruwelijker zaken, zoals
in Johan Wierex's i6e-eeuwse Kaart van
de Hei. Dit waren meer kunstwerken
dan topografische karteringen, maar er
zijn er ook versehenen waarin nauwgezet
en doodserieus gebieden gekarteerd wer
den die geheel aan de fantasie ontspro-
ten waren, zoals onlangs nog het deeltje
Spokanie uit de anders weinig fantasie
volle Dominicus-reeks.
In die traditie ontwierpen Jean Klare en
Louise van Swaaij van grafisch ontwerp-
bureau Hoofdzaken in 1997 een nieuw-
jaarskaart met daarop een fantasiewe-
reld. Sebastiaan Rompa, bekend gewor
den met zijn Robas-uitgeverij, zag daar
wel brood in en samen ontwikkelden ze
de eerste kaarten van de Belevingswereld.
Het bijzondere ervan is niet dat ze fictie-
ve streken karteren; dat is zoals gezegd al
eerder vertoond, maar vooral dat ze geen
geografie, maar begrippen karteren: de
plaats Bloei ligt in de Vruchtbare Gron-
den, waar de Stroom van Inspiratie en
de Welbespraaktheid samenvloeien in de
Woordenstroom. Zo zitten de kaarten
vol met speels in beeld gebrachte alle-
daagse begrippen, woordspelletjes (de
weg van Kastje naar De Muur), en ande
re glimlach-verwekkende vindingen. De
kaarten van De Belevingswereld waren
en zijn een succes (bosjes leidinggeven-
den, crisis-managers en drukke vaders
hebben de afgelopen tijd schaapachtig
lachend een ingelijste Bergen van Werk
in ontvangst genomen) en dat is ook
zeer terecht. Het is een leuke vondst,
fraai uitgevoerd en goed in de markt ge-
zet. Het concept bestaat inmiddels uit
een reeks kaarten, een Website {http://
www.belevingswereld.nl) waar je je eigen
kaarten kunt maken en zogenaamde e-
cards kunt verzenden (zie figuur), een
globe en ook een atlas.
In de Atlas van de Belevingswereld zijn 21
kaarten bijeen gebracht, met als losse
bijlage een totaaloverzicht van de hele
Belevingswereld. Net als in een 'echte'
atlas zijn het kaarten van verschillende
delen van de wereld, in verschillende
schalen, al zijn die niet van een eenheid
voorzien en wordt er in de inleiding ge-
sproken over een Onvoorstelbare Schaal
(en een Subjectieve Projectie). In de bes
te kartografische traditie zijn de schut-
bladen voorzien van een indexkaart, die
ook nog eens als inzet op elk kaartblad
terugkomt (overigens klopt die van de
kaarten 6 en 10 niet). Er is een index
met alle toponiemen, waarbij helaas al-
leen kaartblad en paginanummer ver
meld worden, zodat het zoeken soms
nog aardig moeilijk wordt. Er is een le-
genda, met mooie eenheden als Span-
ning en Kracht, maar ook verwarrende
(wat is het verschil tussen Bergen en Ge-
bergte?) en de volgens mij ultieme Hol-
landse legenda-eenheid Neerslag.
De eerder vermelde begrippen, woord-
grapjes en ideeen worden vooral tekstu-
eel uitgebeeld: de toponiemen zijn ei-
genlijk het belangrijkste onderdeel van
de kaartinhoud en de typografie is dan
ook fraai verzorgd. Slechts een paar za
ken zijn grafisch uitgedrukt, zoals de
vulkaan die in Haute Cuisine de Sambal
verbeeldt, of Chaos City, dat inderdaad
een rommelige stad is. De kaarten zelf
zijn heel conventioneel: blauwe wateren,
het land in groentinten, rode Steden, fi-
guratieve vlaksymbolen voor bossen en
moerassen, het relief met schaduwering
aangegeven. Wat opvalt is dat de karto-
grafie van de grootschaligere kaarten niet
meer dan een uitvergroting lijkt te zijn
van de overzichtskaart. Vooral hier komt
aan het licht dat de kennelijk in Photo
shop of een soortgelijk grafisch program-
ma gegenereerde vlakvullingen weinig
met realistische landschapvormen van
doen hebben. Dat rivieren doodlopen en
regelmatig bergopwaarts gaan is niet zo
erg, maar wat meer geografische logica
zou de kaarten vooral wat afwisselender
hebben gemaakt, met bijvoorbeeld ver
schillende kustvormen en minder van
dat 'bobbeltjeslandschap'.
Het geheel is voorzien van filosofisch-
psychologische bespiegelingen van we-
tenschapsfilosoof Ilja Maso en sociologe
Saskia Sombeek. Het is eerlijk verdeeld:
op iedere pagina kaart mocht dit duo
een pagina tekst volschrijven. En daar zit
'm meteen het grote verschil met een
echte atlas en wat mij betreff ook het
grootste probleem van de Atlas van de
Belevingswereld. Waar in een normale at
las de teksten ter verklaring en onder-
steuning van de kaarten dienen, lijkt het
hier of de schrijvers zieh van de kaarten
geheel niet bewust geweest zijn. Je gaat
je werkelijk afvragen of ze die eigenlijk
ooit gezien hebben. Natuurlijk is het
aardig om bij kaartblad 9 (de Vergeten
Eilanden) te lezen wat zulke uiteenlo-
pende coryfeeen als Plato, William
Wordsworth, Nietschze en Heer Bom
mel over 'vergeten' te melden hebben,
maar elke relatie met het kaartbeeld ont-
breekt. Er wordt over de Rivier van Ver-
getelheid gesproken, maar dat voor de
hand liggende toponiem ontbreekt nu
juist op de kaart!
Het oordeel over de Atlas van de Bele
vingswereld is vooral afhankelijk van hoe
je hem beschouwd en het probleem
daarbij is dat de makers daar ook nog
niet uit schijnen te zijn. De losse kaarten
lijken vooral grappig bedoeld, een licht-
voetige manier om de mens en zijn be-
slommeringen te relativeren. Feit is wel
dat de 'grap' na 21 kaartbladen een beet-
je een baard krijgt.
Door de teksten lijkt de atlas toch ook
serieus te willen worden genomen en
dan valt, vooral door de ontbrekende sa
menhang, de vrijblijvendheid van de 'fi-
losofische psychologie' op.
Bekijk je de atlas als een puur (karto)gra-
fisch produet, dan is het technisch en
qua vormgeving misschien niet specta-
culair, maar wel een prachtige toepassing
van kartografie als entertainment.
En dan zijn er nog die fotootjes. Mis
schien heeft de uitgever er wel schoenen-
dozen vol van op zolder liggen. Laat hij
ze dan alsjeblieff verzamelen in een Plak-
boek van de Belevingswereld, vooral niet
voorzien van commentaar, zodat we
kunnen wegdromen en onze eigen fanta
sie het werk kunnen laten doen. Graag
reserveer ik hierbij een exemplaar.
B.J. Köbben
53
