64
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
200I-XXVII-2
Figuur Ii - Fragment
van de 'Schulwand
karte des Kantons
Graubünden', Orell
Füssli AG (196}).
Figuur 7 - Hoogte-
zonekaart van Zuid-
Frankrijk uit Imhof,
196$).
Een echte effectieve schaduwering laat zieh helaas niet vervaardi-
gen volgens eenvoudige regels. Zo is in figuur 10a te zien dat
strikte toepassing van de lichtrichting ertoe leidt dat de hellin-
gen die samenkomen bij a en b precies hetzelfde schaduwtint
krijgen, terwijl ze verschallend georienteerd zijn. Een goede scha
duwering kent daarom lokale aanpassingen van de lichtinval, die
de reliefimpressie verbeteren (figuur 10b). Om die lokale aanpas
singen te kunnen maken moet de kartograaf uit zijn basismateri-
aal, de hoogtelijnen en -punten eventueel aangevuld met lucht-
foto's en veldwerk, het terrein reconstrueren en de schaduwe
ring zo verfijnen dat de landschapsvormen duidelijk worden.
Ofschoon meestal in grijstinten uitgevoerd, kunnen natuurlijk
00k andere kleuren gebruikt worden. Imhof introdueeerde bij-
voorbeeld voor de Zwitserse topografische kaarten een lucht-
perspectiefweergave, waarbij door toevoeging van violette en
gele tinten een nog natuurlijker indruk ontstaat.
Het grote voordeel van schaduwering is behalve de prima in
druk van de landschapvormen vooral 00k de mogelijkheid om
de schaduwering te combineren met andere informatie. Figuur
11 laat zien dat op die manier de kaartlezer niet alleen een plas
tische indruk van het landschap krijgt (door de schaduwering
en rotstekening) maar daarnaast 00k nog metrische (hoogte
lijnen) en thematische informatie (kleuren voor sneeuwgebie-
den, water, weg- en padsymbolen enz.). Figuur 12 - Panora-
makaart van Berann.
Voor het vervaardigen van echt effectieve schaduweringen is
dus ervaring nodig om de basisdata te interpreteren, kennis
van het (berg)landschap, vakmanschap om om te gaan met
potlood, penseel of verfspuit en een flinke dosis artistieke aan-
leg. Ofschoon moderne Software prima in Staat is op basis van
hoogtemodellen hellingshoeken, en daarmee belichtingshoe-
veelheden, te berekenen en om te zetten in grijstinten, is men
er nog niet in geslaagd de andere benodigdheden in algorit-
men te vatten. Echt goede schaduweringen moeten daarom
00k nu nog handmatig vervaardigd worden.
Panoramakaarten
Alle hiervoor besproken hoogtevoorstellingen maken gebruik
van de traditioneel kartografische manier van afbeelden van de
aarde: van boven af, recht naar beneden gekeken, de zogeheten
orthogonale projectie. Door hiervan af te wijken kunnen we 00k
een andere belangrijke psychologische dieptestimulus gebruiken,
namelijk perspectief. Figuur 12 laat zien dat door gebruik te ma
ken van de perspectivische technieken een zeer realistisch aan-
zicht kan worden vervaardigd, dat we een panoramakaart noe-
men. Ofschoon dit op het eerste gezicht misschien nauwelijks
een kaart en meer een schilderij lijkt, ligt er wel degelijk een me
trisch correct hoogtemodel aan ten grondslag en is de topografie
gesymboliseerd en gegeneraliseerd weergegeven. Onder andere
de Oostenrijker Berann heeft technieken ontwikkeld om pano
ramakaarten analoog te vervaardigen,
maar het is de rekenkracht van de Com
puter geweest die in recente jaren het ver
vaardigen dit soort kaarten binnen het
bereik van velen heeft gebracht. Op die
techniek en de digitale hoogtemodellen
die er voor nodig zijn wordt verder inge-
gaan in deel 2 (een van de volgende kern-
katernen).
Gebruikte literatuur
Imhof, E. (1965), Kartographische
Geländedarstellung. Berlin: Walter de
Gruyter Co.
Ormeling, F.J. M-J. Kraak (1999),
Kartografie visualisatie van ruimtelijke
gegevens. Delft: Delft University Press,
(hoofdstuk 9.2).
Robinson, A.H. et al. (1995), Elements
of Cartography. 6th Ed. New York,
etc.: John Wiley Sons, Inc. (chapter
27).
