i
Het karteren van Cyberspace:
het visualiseren, analyseren en ontdekken van virtuele werelden
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Jiang F. J. Ormeling
ARTIKEL
kartografische visualisatie, visuele exploratie
cartographic visualisation, visual exploration
visualisation cartographique, exploration visuelle
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CL^S
Door de ontwikkelingen van digitale
technieken zoals internet en Virtual
Reality onstaat het begrip Cyberspace,
en dat wordt in toenemende mate on-
derzocht vanuit verschillende discipli-
nes waaronder de informatica, sociolo-
gie, geografie en kartografie. Cyber-
maps, speciaal op Cyberspace
betrekking hebbende kaarten, worden
vervaardigd en gebruikt als gereedschap
voor het begrip van bepaalde aspecten
van de virtuele werelden van Cyber
space. Virtuele werelden kunnen op
verschillende manieren worden onder-
scheiden van de fysieke wereld waarin
we wonen. Het is een uitdaging voor
kartografen om die verschillen op te
helderen. Dit artikel behandelt een aan-
tal karteringsvraagstukken die te maken
hebben met het visualiseren, analyseren
en ontdekken van Cyberspace vanuit
verschillende gezichtspunten.
Inleiding
De term 'Cyberspace' wordt in toene
mende mate gebruikt in ons informatie-
tijdperk. De term is oorspronkelijk be
dacht door Gibson in zijn bekende
science fiction boek The Neuromancer
[Gibson, 1984]. Cyberspace wordt erin
gedefinieerd als een door de Computer
gegenereerd landschap, dat wil zeggen de
virtuele ruimte van een wereldomvat-
tend computernetwerk dat alle mensen,
Computers en informatiebronnen over
de hele wereld met elkaar verbindt en
waardoorheen men kan navigeren. Dit
netwerk is een als maar meer dominant
aspect van onze maatschappij aan het
worden. Academisch onderzoek hangt
steeds meer van Cyberspace af, want on-
Dr. Bin Jiang is
wetenschappelijk
medewerker bij de
Geomatica-afdeling
van het Instituut
voor Techniek,
Universiteit Gävle, Zweden.
Ferjan Ormeling is
hoofd van de
Disciplinegroep Kartografie
aan de Universiteit
Utrecht,
faculteit Ruimtelijke
Wetenschappen,
Postbus 80.115,
3508 TC Utrecht,
[e]
f.ormeling@geog.uu.nl.
derzoekers gebruiken e-mail om informatie met collega's over
de hele wereld uit te wisselen, om homepages te genereren
voor het publiceren van onderzoeksverslagen en voor de ver-
spreiding van hun papers en projectbeschrijvingen. Ze houden
zelfs on-line conferenties met behulp van de internet-techno-
logie. Er worden steeds meer virtuele universiteiten opgezet.
Bovendien bei'nvloedt Cyberspace 00k ons dagelijks leven
steeds meer, omdat het in toenemende mate wordt gebruik
voor het doen van aankopen, voor vermaak, om mensen te
ontmoeten en om te chatten.
Kartografie werd tot nu toe gezien als een vakgebied voor het
karteren van de werkelijkheid om ons heen, maar wordt nu
00k geconfronteerd met de uitdaging om Cyberspace te karte
ren Qiang Ormeling, 1997]. De meeste kartografische prin-
cipes kunnen 00k worden gebruikt voor het karteren van Cy
berspace. Cybermaps zijn al beschreven in termen van hun ge-
bruiksmogelijkheden voor navigatie, analyse en manipulatie.
Toch wijkt Cyberspace af van de werkelijkheid waarin we wo
nen. Zo is de aarde een onregelmatige bol, en vereist het karte
ren ervan het tot een tweedimensionaal vlak terugbrengen,
waarbij richting, afstand, oppervlak en schaal kritische facto-
ren zijn. Voor Cyberspace bestaat er niet zo'n eenvoudig mo-
del als de globe. Daarvoor in de plaats kunnen er verschillende
modellen worden geconstrueerd van de virtuele ruimte. Deze
verschillen brengen een grote uitdaging voor het karteren van
virtuele werelden met zieh mee.
De traditionele kartografie is gebaseerd op de Euclidische wis-
kunde, omdat het bij basisactiviteiten zoals navigatie, ontdek
ken en beheren van gebieden vooral gaat om de correcte weer-
gave van afstanden en richtingen. Deze traditionele nadruk in
de kartografie is al sedert de jaren dertig van de vorige eeuw
veranderd door de opkomst van de topologie, en topologische
karteringen. Daarbij vormde het hoofddoel niet de weergave
van objectcategorieen, maar lag de nadruk op het al of niet be-
staan van verbindingen tussen knooppunten. Een goed voor-
beeld hiervan is de kaart van de ondergrondse van Londen, die
aangeeft of stations al of niet door lijnen met elkaar verbonden
zijn, en bovendien de mogelijkheden aangeeft om van de ene
lijn op de andere over te stappen.
Het belang van de factor afstand is aan het afnemen door de
