6
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
200I-XXVII-3
oncwikkeling van de telecommunicatie en door de ontwikke-
ling van internet als ondersteuning voor de informatie-uitwis-
seling. In plaats van afstanden worden verbindingen steeds be-
langrijker voor het begrip van netwerkstructuren. Deze veran-
dering is de oorzaak van veel verschillen tussen traditionele
kaarten en Cybermaps. Toch blijven er nog veel overeenkom-
sten bestaan tussen Cyberspace en de geografische ruimte; zo
zijn beide te groot om in hun geheel bevat en waargenomen te
worden.
Dit artikel wil aanzetten tot een algemene discussie Over de
concepten die de achtergrond vormen van drie verschillende
categorieen van Cybermaps. Daarvoor is het nodig dat we
eerst drie verschillende soorten Cyberspace onderscheiden. Bij
de eerste soort wordt Cyberspace beschouwd als een serie fy-
sieke ankerplaatsen; bij de tweede gaat het vooral om topologi-
sche betrekkingen en bij de derde wordt Cyberspace be
schouwd als een bewegend en drie-dimensionaal digitaal mo-
del. De eerste benadering leidt tot de opvatting van
Cybermaps als weergaven waarop de aarde als basiskaart fun-
geert. De tweede benadering leidt tot kaarten van topologische
betrekkingen en de derde leidt tot de productie van algemene
overzichtskaarten van virtuele werelden. Bij het karteren van
Cyberspace gaat het - in tegenstelling tot de bij traditionele
kaarten relevante richting en afstand - om de mate waarin ver
bindingen gerealiseerd zijn en om de topologische integratie.
Dit artikel is op de volgende manier gestructureerd: eerst volgt
een overzicht van de kartografische benaderingen van het kar
teren van zowel fysieke als virtuele ruimtes; dan de kartering
van internet als een ruimte die in de werkelijkheid verankerd
zit, vervolgens een analyse van de topologie van internet. Dan
gaan we over op het ontdekken en karteren van driedimensio-
nale digitale virtuele werelden en tenslotte volgt een conclusie.
Geografische ruimte en kaarten versus Cyberspace
en Cybermaps
Ruimte is waarschijnlijk het meest essentiele en paradoxale as-
pect in ons leven. Ruimte is in ons dagelijks leven steeds aan-
wezig, bijvoorbeeld wanneer we reizen, over de wereld, door
een land, in een stad of zelfs in een gebouw. Vanuit het 00g-
punt van de waarneming kunnen we twee soorten ruimte on
derscheiden, in termen van omvang [Ittelson, 1973; Acredolo,
1981]: de beperkte ruimte die vanuit een bepaald standpunt
kan worden waargenomen en de grote ruimte die zieh onttrekt
aan de waarneming van een enkele mens vanuit een bepaald
standpunt. Om die grote ruimte te kunnen waarnemen en be-
vatten worden vaak kaarten gebruikt die die grote ruimte op
een klein vel papier weergeven. We hebben, met andere woor-
den, kaarten dus nodig om die grote ruimte te begrijpen, be-
vatten en waar te nemen, erin te navigeren en te ontdekken.
Kaarten zijn een visualisatie-gereedschap voor het begrijpen en
waarnemen van de ruimte. Daarom wordt de traditionele kar-
tograhe 00k gedehnieerd als 'de wetenschap, kunst en techniek
van het vervaardigen van kaarten samen met hun Studie als
wetenschappelijke documenten en kunstwerken'. In deze con-
text worden alle typen kaarten, plattegronden, zeekaarten,
doorsneden, driedimensionale modellen en globes die de aarde
of een hemellichaam op welke schaal dan 00k weergeven 00k
tot de kaarten gerekend [Meynen, 1973, p.i]
In deze definitie worden zowel de kartograße als kaarten in een
nogal beperkte betekenis omschreven. Er moeten daarom twee
opmerkingen worden gemaakt. De eerste is dat kaarten ooit
bedoeld waren voor het afbeelden van de aarde of delen daar-
van, en pas later toegepast zijn op andere hemellichamen.
Deze beperking is niet langer houdbaar, omdat het concept
kaart een veel bredere toepassing heeft gevonden, bijvoorbeeld
bij het karteren van de hersenen of van micro-organen zoals
DNA [Hall, 1992]. Bovendien wordt kartograße, zoals hier
wordt beschreven. nu 00k toegepast op de weergave van virtu
ele ruimtes.
De tweede opmerking aangaande bovenstaande definitie be-
treft het begrip schaal. Schaal gaat altijd samen met omvang.
Een land of een stad moet op een bepaalde schaal worden af-
gebeeld om het op een vel A4 te kunnen weergeven. Maar dat
geldt niet helemaal voor Cyberspace. Cyberspace is reusachtig
in termen van zijn fysieke uitbreiding. Maar tegelijkertijd is
Cyberspace klein, omdat het het begrip 'afstand' niet kent. Af
stand bestaat niet in Cyberspace. Door 'telepresence' kunnen
mensen samenkomen, ondanks de afstanden in ruimte of tijd.
Maar wanneer we claimen dat Cyberspace klein is, betekent
dat nog niet dat we er geen kaarten voor nodig hebben. In te-
gendeel: we hebben er kaarten voor nodig omdat het zo'n
complexe struetuur heeft, zodat het niet eens in zijn geheel
kan worden gevisualiseerd.
Cyberspace kent vele verschillen in vergelijking met de werke
lijkheid om ons heen. Als we naar internet kijken, kunnen we
dat zowel beschouwen als een informatie-infrastruetuur die
aan de aarde (via onze pc's) vastzit, als als een informatie-net-
werk waarin geen afstanden bestaan. Een ander soort Cyber
space kan worden geconstrueerd met behulp van Virtual
Reality technieken, en bestaan uit drie-dimensionale digitale
modellen die al of geen internet-verbinding hebben. In die
Cyberspace kan men met een muis of een headset rondlopen
of er overheen vliegen in een fly-over. Wanneer we van de tra
ditionele onderverdeling van kaarten in topografische en the
matische kaarten uitgaan, dan leidt een informatie-infrastruc-
tuur-uitgangspunt tot het rekenen van Cybermaps tot de the
matische kaarten. In deze connectie kunnen vele traditionele
kartografische prineipes (zoals bijvoorbeeld verwoord door
[Dent, 1999]) worden toegepast op het karteren van dit soort
Cyberspace.
Een benadering van internet vanuit het oogpunt van informa-
tie-netwerken leidt tot het karteren van netwerken. Dat is, zo
als in Bertin's Semiologie Graphique [Bertin, 1967] is aangege-
ven, aan bepaalde fundamentele kartografische regels onder-
worpen. Iedereen aanvaardt op het ogenblik dat de man in de
straat netwerk-kaarten verstrekt krijgt, zoals van de onder-
grondse, van bus-netwerken, of van suburbane verkeerssyste-
men. Luchtreizigers worden regelmatig geconfronteerd met
documenten die het net van vliegverbindingen tonen. Op deze
schematische kaarten worden werkelijke locaties en metrische
afstanden steeds minder belangrijk in vergelijking met de to
pologische betrekkingen. Dat geldt 00k voor Sitemaps die als
topologische strueturen worden gepresenteerd (zie bijvoor
beeld de homepage van de Website van de kartografische afde-
ling van het itc), waarop elk knooppunt geen betekenis heeft
in termen van geografische locatie, en elke verbindingsstreep
geen andere betekenis heeft dan het tonen van een betrekking.
We moeten erop wijzen dat in bovenstaande definitie van de
kartograße driedimensionale modellen en globes alleen in
kleinschalige zin worden opgevat, als modellen die een over
zicht van boven over de werkelijkheid mogelijk maken. Maar
de driedimensionale modellen waar we het in Cyberspace over
