0F
.B
I (0.0.
G
R
35
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2OOI-XXVII-4
blauw
255)
Cyaan
(0, 255, 255)
magenta
(255, 0, 255)
(255, 0, 0)
(255, 255, 255)
wit
(0, 0, 0)
zwart
f rood
(0, 255, 0)
groen
geel
(255, 255, 0)
lectie voor een kaart moeilijkheden kan
opleveren (figuur 5). Er zijn 00k andere
methoden denkbaar, de kleuren kunnen
bijvoorbeeld in een kleurenkubus ge-
plaatst worden (figuren 6 en 7). Om alle
kleuren te laten zien is de kubus in lagen
gesneden (figuur 3).
Deze manier van rangschikken is gemak-
kelijk te begrijpen, maar heeft het grote
nadeel dat hij niet overeenkomt met de
manier waarop de menselijke oog/brein-
combinatie kleuren waarneemt. Het
wordt algemeen aanvaard dat de mens
drie onafhankelijke aspecten van kleur
kan onderscheiden: kleursoort, grijs-
waarde en kleurverzadiging [Ormeling
Kraak, 1999, p. 113]. Deze aspecten
worden 00k de visuele variabelen van
kleur genoemd. Kleursoort (of kleur-
toon) correspondeert met kleurbenamin-
gen als rood, paars of geel en is afhanke-
lijk van de dominante golflengtes in het
zichtbare licht dat het 00g bereikt. Grijs-
waarde (of helderheid) is uit te drukken
in termen van 'licht' of 'donker': een
zwart/wit foto toont alleen verschillen in
grijswaarde. Verzadiging is te beschrij-
ven met de woorden 'fei' of 'dofHoe
groter het intensiteitverschil is tussen de
hoogste en laagste waarden van de drie
componenten van RGB-kleuren op het
scherm, hoe hoger de verzadiging. Als
alle drie de componenten dezelfde waar-
de hebben, is de verzadiging nul en ligt
de kleur op de grijsschaal tussen zwart
en wit. We hebben dan te maken met
kleurloze, of 'achromatische' kleuren.
De Amerikaanse wetenschapper Munsell
ontwikkelde in het begin van de 20e
eeuw een kleursysteem dat gebaseerd is
op de drie visuele variabelen van kleur.
Hij gebruikte de termen 'hue' (kleur
soort), 'value' (grijswaarde) en 'chroma'
Figuur 6 - Principe
van een kleurenkubus.
Figuur 10 -
Flet Ostwald-systeem.
(verzadiging). Een uitleg van het systeem is te vinden op de
Website van Adobe [url 2]een interactieve demo kan worden
gevonden op url 3. Zoals in vele andere kleursystemen voor
en na Munsell, zijn de kleursoorten in een cirkel geplaatst. Bij
Munsell zijn er 100 kleursoorten, gemaakt van een set van zes
pigmenten, hoewel een variatie met slechts 40 kleursoorten
00k vaak wordt gebruikt. Het centrum van de cirkel is een
achromatisch punt en verzadiging neemt toe vanuit het cen
trum. De derde dimensie in het systeem is een centrale as die
gebruikt wordt voor grijswaarde, op een schaal van o (ideaal
zwart) naar 10 (ideaal wit). Zodoende wordt een kleurenruim-
te gecreeerd (figuur 9). De vorm is asymmetrisch omdat de
hoogst mogelijke verzadiging af hangt van de verzadiging van
de beschikbare pigmenten. Een verzadigd geel is bijvoorbeeld
veel lichter dan een verzadigd paars. Elke kleur binnen het sys
teem heeft een unieke code. De Munsell-kieuren worden ge-
drukt in boekvorm en vaak gebruikt als een standaard voor het
beschrijven van vlakkleuren. Een van de redenen van de blij-
vende populariteit van het Munsell-systeem is dat de drie visu
ele variabelen volledig onafhankelijk van elkaar worden ge
bruikt.
Figuur 9 - Flet Munsell-systeem.
Het Munsell-systeem is gebaseerd op de menselijke waarne-
ming van kleur. Andere Systemen hebben een meer wiskundi-
ge basis. Een tijdgenoot van Munsell, de Duitser Ostwald,
hield zieh 00k bezig met kleur. Hij mengde 24 verschillende
kleursoorten met zwart en wit in vaste proporties. Hij creeerde
daardoor 28 kleurvariaties per soort, neergezet in een driehoek.
Met alle driehoeken geplaatst rondom een centrale as met acht
stappen van zwart tot wit ontstond een dubbele kegel (figuur
10 en URL 4). Ostwald gebruikte de termen grijswaarde en ver
zadiging niet, maar in het algemeen kan worden gesteld dat
hoe verder van de centrale as, hoe hoger
de verzadiging en hoe hoger in de kegel,
hoe lichter de kleur is. Anders dan in het
Munsell-systeem hebben de kleuren in
hetzelfde horizontale vlak binnen het
systeem echter niet dezelfde grijswaarde.
Later in de 2oe eeuw werden variaties
van deze twee Systemen bedacht. Het
Duitse DIN 6164 kleursysteem [url 5]
lijkt veel op Munsell, het Zweedse ncr
(Natural Colour System) op Ostwald
[url 6]. Het Amerikaanse nbs/iscc
Munsell kleurenboek
Geel
9/1 9/2 9/4 9/6 9/8 9/10 9/12 9/14
8'1 8/2 8/4 SAB 8/8 jano 8/12
7/1 7/2 7/4 7/6 7/8 7/10
6/1 6/2 6/4 6-6 6/6
5/1 5/2 5/4 5/6
4/1 4/2 4/4
2/1 II.20 l
Kwart van de figuur is
verwijderd om de
binnenkant te kunnen
laten zien.
