M h>T
oo
oo
I n
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
koop in te zetten en wordt dan ook in
toenemende mate gebruikt, met name
voor digitale fotogrammetrie.
AI met al is hoogtevoorstelling door ste-
reovisie in prakdjk toch vooral in ge-
bruik voor een aantal gespecialiseerde
toepassingen en wordt er in de alledaagse
kartografie weinig gebruik van gemaakt.
Hoogtevoorstelling op een
driedimensionaal medium
BEELD LINKS BEELD RECHTS
Figuur 15 - Stereovisie - scheiding van beeiden
door middel van digitale beeldwisseling.
2001-XXV11-4
vorming, maar zijn qua nauwkeurigheid
vrij beperkt en zijn vooral bruikbaar in
onderwijstoepassingen. Daar komt na-
tuurlijk bij dat een dergelijk kaart niet
praktisch in gebruik is, want hij is bij-
voorbeeld niet op te rollen of te vouwen!
In een aantal landen maken de topogra-
fische diensten dergelijke reliefkaarten in
reguliere uitgaven, zoals het ign in
Frankrijk (zie het voorbeeld in figuur 17)
en de Turkse hgk, maar over het alge-
meen zijn ze vrij zeldzaam en ook nog
eens relatief duur.
Alle hiervoor besproken kaarten worden afgebeeld op het platte
vlak van papier of beeldscherm en gebruiken de in deel 1 ver-
klaarde fysiologische en psychologische Stimuli om hoogtever-
schillen te suggereren waar die er feitelijk niet zijn. Daarnaast is
het natuurlijk ook mogelijk om kaarten te maken die echte
hoogteverschillen kennen en dus gebruik maken van een driedi
mensionaal medium. We onderscheiden daarbij de blinden-
tast-kaarten, globes en reliefmodellen. Daarvan vallen de eerste
twee buiten het bestek van dit kernkatern, omdat hierbij de der-
de dimensie niet gebruikt wordt voor hoogtevoorstelling, maar
voor respectievelijk het voelbaar maken van grafische elementen
en voor het zichtbaar maken van de bolvorm van de aarde.
Een reliefmodel of reliefkaart is een schaalgetrouwe, driedi-
mensionale weergave van een deel van het oppervlak van de
aarde. Daarbij is meestal de verticale schaal groter dan de hori
zontale (men spreekt dan van een overdreven reliefmodel). De
noodzaak is door een rekenvoorbeeld snel duidelijk te maken.
Het land Nepal heeft op een schaal 1:1.000.000 een grootte in
Oost-West richting van zo'n 80 centimeter, terwijl de Mount
Everest, toch geen kinderachtige berg, op diezelfde schaal nog
geen centimeter hoog zou zijn...
Reliefmodellen worden meestal vervaardigd door eerst uit gips,
kunsthars of metaal een massief model te vervaardigen, de re
liefmatrijs (figuur 16). Dit kan met de hand geheuren, maar
meer gebruikelijk is het automatisch uitfrezen door een com-
putergestuurde freesmachine, die werkt aan de hand van een
digitaal terreinmodel (zie verderop). Door vervolgens een eerst
met het gewenste kaartbeeld bedrukte plaat kunststof onder
verhitting tegen de reliefmatrijs aan te zuigen, neemt de kunst-
stofplaat de gewenste vorm aan en blijft in die vorm na afkoe-
ling. De resulterende plastic reliefkaart is een zeer effectieve
combinatie van traditionele kaart en goed voorstelbare en zelfs
tastbare terreinvormen, die echter niet goed gemeten kunnen
worden. Ze geven met andere woorden een zeer goede beeld-
Figuur ly -
Plastic reliefleaart van
het IGN.
Figuur 16 - Gipsen
reliefmatrijs.
Digitale terreinmodellen
Voor vervaardiging van alle soorten
hoogtevoorstellingen is informatie over
de hoogtes in het landschap natuurlijk
onontbeerlijk. In de traditionele karto
grafie was die informatie meestal be-
schikbaar in de vorm van hoogtelijnen
en -punten in topografische kaarten of
speciale hoogtekaarten. Met de komst
van de computertechnieken werd ook
deze informatie digitaal beschikbaar in
zogenaamde digitale hoogtemodellen of
digitale terreinmodellen (dtm). Een
dtm bestaat uit twee onderdelen: ten
eerste een set van coördinaten die een
(beperkt aantal) bekende gemeten pun
ten in het terrein bevat en ten tweede
een interpolatie-algoritme dat een onon-
derbroken terreinoppervlak definieert.
De bekende coördinaten bestaan uit een
aantal punten waarbij de hoogte gezien
kan worden als een functie van de posi-
tie. Die positie kan in geografische coör
dinaten (lengte—breedte, f—1) zijn gedefi-
nieerd of in een rechthoekig stelsel als
utm of het Rijksdriehoekstelsel. De
hoogte wordt uitgedrukt in een afstand
ten opzichte van een vastgestelde datum,
bijvoorbeeld in meters boven of onder
Nieuw Amsterdams Peil. De gemeten
waarden kunnen afkomstig zijn uit tra
ditionele geodetische metingen met
theodolieten of waterpasinstrumenten,
van GPS-metingen of van laser-altimetrie.
Vooral deze laatste techniek, waarbij
vanuit een vliegtuig met behulp van een
laserinstrument op relatief goedkope
wijze een zeer dicht net van nauwkeurige
70
