[ms])-
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2002-XXVIH-I
en 2001 voor een overzicht]. Er zijn ook suggesties gedaan
voor een theoretisch raamwerk voor de toepassing van dyna
mische visualisarievariabelen [MacEachren, 1995; Yaman
Koop, 1996; Green, 1999], maar er is meer - en met name em
pirisch - onderzoek gewenst om uit te vinden welke mogelijk-
heden er in de praktijk zijn. Datzelfde geldt voor interactie. In
een lopende animatie kunnen zieh allerlei veranderingen voor-
doen in de ruimtelijke en in de temporele dimensie. Het ver-
werken van al die informatie zonder dat er interactiemogelijk-
heden geboden worden, of met slechts de standaard opties die
mediaspelers bieden, kan een goed begrip van de achterliggen-
de data bemoeilijken. Controle Over een animatie is zeker bij
exploratief gebruik een vereiste.
Het hier beschreven gebruik Staat vooral in het teken van een
toepassing die nader wordt uitgewerkt in een breder onder
zoek naar het gebruik van dynamische visualisatievariabelen
voor de exploratie van geodata door vakspecialisten die zieh
bezighouden met het monitoren van dynamische ruimtelijke
fenomenen [zie ook: Blok, 2000]. Het bredere onderzoek rieht
zieh niet zo zeer op de in figuur 2 genoemde processen van ge-
gevensinwinning en modellering, maar meer op de manier
waarop de dynamische variabelen in verschillend vormgegeven
animaties worden toegepast en gebruikt om hypotheses Over
dynamische fenomenen te genereren en te toetsen. Vooral de
cognitieve processen die worden aangestuurd door de verschil-
lende animaties staan in de belangstelling. Het uiteindelijke
doel is te komen tot aanbevelingen voor betere dynamische vi-
sualisatiemethoden en -middelen.
inwinning y
modellering
Dynamische fenomenen
cognitie
perceptie
Ruimtelijk-temporele
data set
öebruik van grafische en
dynamische variabelen
öeanimeerde representatie
Figuur 2. Processen die een rol speien bij het verkrijgen van geo-informa-
tie over dynamische ruimtelijke fenomenen.
Dynamische visualisatievariabelen
Geodata
Representatie
variabelen
visueel
grafisch
taktiel
akoestisch
smaak/geur>
dynamisch^
ruimtelij ke
dimensies
temporele
dimensie
(weergavetijd)
Figuur 1. Representa-
tievariabelen voor
geodata en de positie
van de dynamische
visualisatievariabelen
voor 2D-animaties
daarbinnen.
Tabel 1. Dynamische
visualisatievariabelen
voor de representatie
van (geo)data (naar:
DiBiase et al. [1992]
en MacEachren
synchronisatie) zijn het meest gangbaar
in de literatuur over ruimtelijke gegevens
[zie ook Ormeling Kraak, 1999, pp.
165-167]. Ze zullen ook in dit artikel als
uitgangspunt worden gehanteerd, maar
mate van verandering en synchronisatie
worden niet gezien als representatieva-
riabelen, maar als effecten van de onder-
liggende data en/of van interactie met
andere dynamische variabelen. Tabel 1
geeft definities voor de vier overige varia
belen. Veranderingen - of het ontbreken
daarvan zijn te zien in weergavetijd,
dus er zijn per definitie dynamische va
riabelen bij betrokken. 'Verandering' in
de definities kan het resultaat zijn van
een wijziging in de onderliggende data
of in de representatie ervan; een 'toe-
stand' is een wijze van bestaan die niet
wordt bei'nvloed door verandering.
Dynamische Definitie
visualisatie-
variabele
Weergave-
moment
Volgorde
Duur
Frequentie
Positie van een toestand of een verandering in weergavetijd
Structurele opeenvolging in de tijd van toestanden of ver
anderingen in de weergave.Volgorde is gestruetureerd omdat
hetgebaseerd is op een gekozen principe of criterium (bijv.
chronologisch; naar rangorde voor een thematisch attribuut).
Positie van een toestand of een verandering in weergavetijd.
Lengte (in tijd) van een toestand of een verandering in de
weergave.
Herhaling van (of aantal) identieke of gelijksoortige
toestanden of veranderingen per tijdseenheid in de weergave.
Diverse auteurs hebben variabelen voor animaties onderschei-
den [o.a. Hayward, 1984; DiBiase et al., 1992; MacEachren,
1995; Green, 1999; Wilkinson, 1999]. Daaronder bevinden zieh
naast grafische variabelen ook variabelen die gerelateerd zijn
aan camerastandpunt of belichting. De aan weergavetijd ge-
bonden (dynamische) variabelen kunnen alle worden uitge-
drukt in termen die door DiBiase et al. [1992] en MacEachren
[1995] gebruikt zijn en die cursief weergegeven zijn in de vol-
gende voorbeelden:
opeenvolging is vergelijkbaar met volgorde;
richting kan ook worden gezien als volgorde (van een bepaal-
de verandering in de grafische variabelen!);
snelheid wordt bepaald door duur;
versnelling is een verandering in duur;
flikkering en fase: zijn aspecten van frequentie.
De termen van DiBiase et al. en MacEachren (weergavemo-
ment, volgorde, duur, frequentie, mate van verandering en
De vier variabelen zijn niet onafhanke-
lijk van elkaar (zie figuur 3). Weergave-
moment is positie in weergavetijd. De
weergavemomenten die worden gemar-
keerd doordat er een verandering of een
nieuwe toestand wordt gei'nitieerd vor-
men de basis voor perceptie van alle an
dere dynamische visualisatievariabelen.
Waarneming van duur - de afstand tus-
sen tenminste twee gemarkeerde weerga
vemomenten en volgorde zijn een stap
verder in de hierarchie. Duur en volgor
de worden daarom aangeduid als pri-
maire afgeleide variabelen. Frequentie is
een funetie van volgorde en duur en
daarnaast speien de onderliggende gege
vens een rol: het gaat niet om een aantal
willekeurige, maar om identieke of ge-
8
