Dynamiek in beeld
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
ARTIKEL
Geenen
visualisatie, animaties, Gis, kaartgebruik TREFWOORDEN
visualisation, animations, gis, map use KEYWORDS
visualisation, animation, sig, utilisation de cartes mots-CLES
Inleiding
voc-schepen die in de 17c en i8e eeuw
naar Azie voeren hadden het niet gemak-
kelijk. Een van de gevaren die deze
Oost-Indievaarders moesten aanvaarden
was het risico van stranding op een rif of
zandbank. Het schip de Amsterdam bij-
voorbeeld, strandde al tijdens haar eerste
reis op een zandbank voor de kust van
Engeland (nabij Hastings). Daar zonk
het schip vervolgens weg in de modder.
Ook tegenwoordig gebeuren nog steeds
dit soort ongelukken. Het belang van
voldoende kennis over de vormen van de
zeebodem zal duidelijk zijn. Maar het
gaat veel verder dan slechts kennis verga
ren over de huidige vorm van de zeebo
dem. De samenstelling, dynamiek en
mogelijke ontwikkeling zijn eveneens
zeer de moeite waard om te bestuderen.
Er zijn dan ook genoeg onderzoeksinstel-
lingen die zieh bezig houden met onder-
zoek naar, in of op de zeebodem. Er valt
hierbij te denken aan het rikz, nitg-tno
en verscheidene universiteiten.
Tegenwoordig is het gemakkelijker ge
worden om (kust)morfologisch onder-
zoek te doen. Dat ligt met name in het
feit dat het, in tegenstelling tot enkele
jaren geleden, nu een stuk makkelijker is
om de plaats op zee met voldoende
nauwkeurigheid te bepalen. Hierdoor
kan men na enige tijd weer op dezelfde
plaats terugkeren. Het is nu dus opeens
mogelijk om niet alleen de grote en
langzame, maar ook om de kleine en
snellere veranderingen in de morfologie
van de zeebodem te bestuderen. Vervol
gens is het van belang dat deze vormen
op een juiste wijze gevisualiseerd wor
den.
Drs. E. Geenen is werk-
zaam als GIS-specialist bij
de Afd. Water en ruimte
van Royal Haskoning,
Hoofdweg 490,
3009 AM Rotterdam,
[t] 010-2865513,
[e] e.geenen@
royalhaskoning.com
Morfologie en dynamiek en de zeebodem
Om de dynamiek van de zeebodem te visualiseren wordt eerst
gekeken naar de relevante kenmerken van de Noordzeebodem.
Hiervoor zijn van belang de morfologie van de Noordzeebo
dem en haar dynamiek. Kenmerken zoals bijvoorbeeld Etholo
gie (gesteente-eigenschappen zoals textuur en chemische eigen-
schappen) en geologie worden hier buiten beschouwing gela-
ten. Als uitgangspunt voor de in dit artikel beschreven
geomorfologische eenheden is gekozen voor de legenda van de
geomorfologische kaart van de Noordzee van Van Alphen en
Damoiseaux [van Alphen Damoiseaux, 1988]. Evenals bij
het ontwerp van deze kaart wordt in dit artikel een verdeling
gemaakt tussen dementen op macro- en mesoschaal. Welke
geomorfologische eenheden op welke schaal speien wordt in
tabel 1 getoond.
De morfologische tijdschaal van zandbanken is in de orde van
grootte van tientallen jaren tot eeuwen [Hutchnance, 1982;
Boczar-Karakiewicz Bona, 1986; de Vriend, 1990; van de
Meene, 1994]. Zo is bekend dat sommige zandbanken kernen
hebben die uit het Vroeg-Holoceen dateren [Laban Schüt-
tenhelm, 1981]. Op kortere tijdschalen, in de orde van grootte
van maanden tot jaren, worden zandbanken als stabiel en on-
veranderlijk beschouwd [van Alphen Damoiseaux, 1988]
Gezien de asymmetrie van de zandgolven wordt verwacht dat
zandgolven migreren in de richting van de steilste helling van
de zandgolf [Stride, 1970]. Als men echter kijkt naar de werke-
lijke netto verplaatsing van zandgolven, dan valt op dat de
jaarlijkse netto verplaatsing zeer klein is [Smith, 1988]. Smith
concludeert dit op basis van onderzoek voor de Hollandse
kust. Een mogelijke oorzaak hiervoor is de verplaatsing van
zand op de kruin van de zandgolf dat met de getijden op-en-
Tabel 1.
Schaal van de morfo
logische eenheden in
de Noordzee.
Macroschaal
Mesoschaal
Microschaal
Zeebodem
Zandgolven
Megaribbels
Onderzeese oever
Rüg
Bank
Geisoleerde rüg
Terras
Deltarand ruggen
Ebdelta
Ondiepte
Getijdengeul
Plaat
Plateau
Schaar
23
