Zeestromingen
in het Kanaal van Mozambique
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
ARTIKEL
H. Ridderinkhof W. de Ruijter
gebruik van geografische informatie, onderzoek
use of geographical information, research
utilisation de l'information geographique, recherche
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CL^S
Inleiding
Oceaanstromingen zijn erg belangrijk
voor het klimaat op aarde. Zo is het kli-
maat in West-Europa veel milder dan
het klimaat op vergelijkbare breedtegra-
den op het Amerikaanse continent
(ruwweg zo'n 5 graden warmer) vanwege
de Golfstroom in de Atlantische Oceaan
die grote hoeveelheden wärmte naar het
noorden transporteert. Deze wärmte
wordt grotendeels afgestaan aan de atmo-
sfeer en komt vervolgens met de overwe-
gend westelijke winden boven West-Euro
pa. Voor het klimaat in Europa is de
Golfstroom dus van groot belang en in
het bijzonder de aftakking van de Golf
stroom die naar de Noorse zeeen stroomt.
Deze stroming is een onderdeel van een
nog grootschaliger oceaancirculatie die
alle oceanen onderling verbindt en die
de thermo-haliene circulatie (thc)
wordt genoemd. Als onderdeel van deze
THC koelt de Golfstroom in de Noorse
zeeen sterk af aan het oppervlak waar-
door het oppervlaktewater relatief zwaar
wordt en afzinkt naar de bodem van de
oceaan. Vervolgens begint dit afgezon-
ken water, het Noord-Atlantisch Diep
Water (nadw), aan een lange reis door
de oceanen en komt op verschillende
plaatsen (en in verschillende oceanen)
weer aan het oppervlak. Deze stroming
wordt ook wel de koude tak van de thc
genoemd. De 'warme tak' is een stro
ming aan de oppervlakte die in de Atlan
tische Oceaan noordwaarts is gericht en
uiteindelijk als aftakking van de Golf
stroom naar de Noorse zeeen stroomt.
Deze warme tak wordt gevoed vanuit de
andere oceanen via de verbindingen op
het zuidelijk halfrond. Aangenomen
wordt dat deze thc zeer belangrijk is
Herman Ridderinkhof
is werkzaam bij het
Nederlands Instituut voor
Onderzoek der Zee,
Postbus 59,
1790 AB Texel,
[e] rid@nioz.nl
Will de Ruijter
is werkzaam bij het
Instituut voor
Marien en Atmosferisch
Onderzoek Utrecht van de
Universiteit Utrecht.
voor het klimaat op aarde en dat eventuele veranderingen in
deze thc directe gevolgen hebben voor dit klimaat. Uit geolo
gisch onderzoek zijn er bijvoorbeeld sterke aanwijzingen dat in
het verre verleden de thc in de Atlantische Oceaan een tijd-
lang sterk afgezwakt is geweest en dat dit grote gevolgen had
voor het klimaat in Europa.
Veel aspecten van de mondiale oceaancirculatie zijn echter nog
nauwelijks bekend. Dit vormt een grote belemmering voor het
voorspellen van het toekomstige klimaat op aarde. Vooral de
regionale verschillen in klimaatveranderingen, die voor een
groot deel door de oceaanstromingen worden bepaald, zijn
momenteel nog siecht voorspelbaar. Dit wordt algemeen on-
derkend en grote internationale onderzoeksprogramma's zijn
de laatste jaren opgezet om vooral ook meer kennis te verkrij-
gen over de oceaanstromingen.
Ook Nederland draagt in toenemende mate bij aan dit onder
zoek. In dit kader is in de afgelopen jaren een groot oceano-
grafisch onderzoek begonnen naar de uitwisseling van water
tussen de Indische Oceaan en de Atlantische Oceaan en naar
de Stromingen in het Kanaal van Mozambique. Over beide
onderwerpen is zeker in kwantitatieve zin nog weinig bekend,
domweg omdat in deze gebieden, veraf van de 'rijke westerse
wereld', nog weinig metingen zijn verricht. Bovendien zijn
deze gebieden mogelijk belangrijke sleutelgebieden voor de
mondiale thc. Voldoende reden om, met belangrijke financie-
le bijdragen van de Nederlands Organisatie voor Wetenschap-
pelijk Onderzoek (nwo), met het onderzoeksschip de Pelagia
van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (nioz)
in deze gebieden een groot onderzoek uit te voeren als Neder-
landse bijdrage tot het internationale programma CLIVAR
(CLimate VARiability).
In dit artikel worden eerst kort in algemene zin de methoden
besproken die gebruikt worden om oceaanstromingen te me-
ten. Daarna worden de eerste, voorlopige, resultaten bespro
ken van het onderzoek naar de oceaanstromingen in het Ka
naal van Mozambique.
Het meten van oceaanstromingen
Het verkrijgen van een goed inzicht in oceaanstromingen is
technisch gezien een moeilijke opgave, vooral omdat deze stro-
mingen zo variabel zijn, zowel in de tijd als in de ruimte. Van
27
