KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2002-XXVIII-4
derwijs. Voor achtereenvolgende atlasredacteuren was bij
een stormachtig aanzwellend aanbod van mogelijkheden
steeds de 'eerste vereischte' 'beperking cot het noodige'.
Wat door de gebruikersmarkt als 'noodig' werd geperci-
pieerd, veranderde tussen 1878 en 2001 echter ingrijpend.
Via behoedzame accentverschuivingen, waarbij uitgever en
atlasredacteur er voor waakten zieh niet te conformeren
aan de waan van de dag, werd de atlas aangepast aan de
veranderingen in de wereld om ons heen, maar nog meer
aan de veranderingen in het Nederlandse onderwijs. Zo
ontwikkelde het wellicht meest befaamde leermiddel in
Nederland zieh van Schoolatlas der geheele aarde tot een na-
genoeg compleet geografisch informatiesysteem met als
merknaam 'Bosatlas'. Een systeem waarin steeds minder
'geheele aarde' en steeds meer 'eigen omgeving' centraal
kwam te staan. Met kaarten die niet gemaakt worden om
'im Gedächtnis eingeprägt' te worden, maar die je vooral
moet kunnen selecteren, lezen, analyseren en interpreteren
(of die je zelf moet kunnen maken en veranderen). De op-
vatting van het onderwijsveld dat deze vaardigheden nog
belangrijker zijn dan kennis, is leidend geweest voor de
ontwikkeling van de 52e editie.
Noten
1 Er zijn op dit moment aanpassingen van het vigerende aardrijks-
kundige leerplan in voorbereiding die er mogelijkerwijs toe zullen
leiden dat in de toekomst de dominante positie van Nederland wat
wordt teruggebracht.
2 In dit licht doet het wat vreemd aan dat telkenmaie weer beweerd
wordt dat 'vroeger' in het Nederlandse aardrijkskundeonderwijs zo
bizar veel aandacht aan Indonesie besteed werd. Toen was Indone
sie in de realiteit zeer sterk met Nederland verbonden (want
Nederlands grondgebied)Dus was ruime aandacht voor Indonesie
destijds zeer begrijpelijk. Marokko is nu, zij het op een wel heel an
dere wijze, met Nederland verbonden. Het is echter bepaald geen
Nederlands grondgebied. Toch besteedde het vwo-examen 2002
procentueel twee maal zo veel aandacht aan Marokko, dan Bos in
1877 1° z'jn Leerboek aan Indonesie besteedde!
3 Anderzijds zijn vele klassiek geografische thema's uit de program-
ma's verdwenen. In het nieuwe vmbo-programma zal men bijvoor-
beeld te vergeefs zoeken naar het begrip klimaat.
4 Hij betreurt dat als onderwijsgeograaf en bepleit een hernieuwde
orientatie op regionale beeldvorming.
Literatuur
Ankone, H. e.a. (1999), Tekst examenprogramma's is pri-
mair een beleidstekst. Geografie Educatief, eerste kwartaal
i999> PP- 39-40.
Burg, C. van der (1996), ICT in het vak aardrijkskünde in de
vernieuwde tweedefa.se. Aardrijkskunde en informatietechno-
logie in de tweede fase. Enschede: slo.
Dinten, W. van (2002), Metgevoel voor realiteit. Over herken
nen van betekenis bij organiseren. Delft: Eburon.
Donkers, H. (2001), Antwoord op 600.000 vragen. NRG
Handelsblad, 14-04-2001.
Geerlings, H., J. van der Schee D. Wientjes-Meyman
(1981), Bosatlas gaat al ruim een eeuw met z'n tijd mee.
Geografenkrant, dec., pp. 8-9.
Klafki, W. (1994), Neue Studien zur Bildungstheorie und Di-
daktiek. Zeitgemässe Allgemeinbildung und kritisch-konstruktive
Didactik. Weinheim.
Parie, K. G.F. Willems (1981), Verantwoordingde Grote Bos
atlas, negenenveertigste druk. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Schee, J. van der (2001), Nieuwe Bosatlas is geavaneeerd
leermiddel. Geografie.
Ministerie van O, C en W (1998), De examenbeschrijving,
bijlage 3 Aardrijkskunde, VWO. Den Haag.
Ministerie van O, C en W (1993), Basisvorming. Kemdoelen
Aardrijkskunde. Den Haag.
Smit, F. (1986), Boekjaar. Wolters Noordhoff 1836-1986.
Honderdviiftig jaar uitgeven voor het onderwijs. Groningen:
Wolters-Noordhoff.
Vaart, R. van der (2001), Kiezen en delen. Beschouwingen over
de inhoud van het schoolvak aardrijkskunde. Oratie. Utrecht:
Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Universiteit Utrecht.
Summary
A. T. Donker From 'Schoolatlas der geheele aarde' to geographic
Information system
Keywords: history of cartography, atlas cartography, school
cartography, survey
The $2nd edition of the 'Grote Bosatlas' (2001) was influenced by
recent developments in teachinggeography fior secondary education
in the Netherlands. Although the atlas is well known for its clear
and struetured reference maps, the latest editions were appreciated
largely because of the emphasis on social issues. In school
geography, regional descriptions have been replaced with a
thematic approach. Even more important is the trend to fiocus on
social issues in the pupil's local environment. Skills are now
considered to be more important than geographical knowledge.
Therefore, the recent atlas contains a lot of new components:
different types of indices, statistics, and a cd-rom containing lots of
Statistical data and tools for processing satellite imagery, mapping,
and online access.
Resume
A. T. Donker Depuis 1'Atlas scolaire du monde vers SIG
Mots-cles: histoire de cartographie, cartographie d'atlas, carto-
graphie scolaire, etude
Le 'Grand Bosatlas' est un atlas scolaire neerlandais fort connu
dont Le 92c edition (2001) est analyse par l'article, en soulignant
l'influence que les recents developpements en matiere
d'enseignement de la geographie ont exercee sur la formation au
niveau secondaire aux Pays-Bas. Si cet atlas est bien connu par la
clarte de ses cartes generales sophistiquees, les dernieres editions
ont ete apprecies surtout pour l'abondance etonnante des
informations geographiques thematiques, notamment sociales et
ceci en raison des nouveaux programmes de l'enseignement
secondaire. En ejfet, en classe les descriptions de geographie
regionale ont ete remplacees par des sujets thematiques, concentres
suite du developpement de l'orientation des dites 'sciences
sociales' sur desproblemes sociaux du milieu local des eleves. Le
savoir-faire en matiere d'information est actuellement plus
apprecie que les connaissances en matieres regionales: c'est pour
cette raison que les atlas recents contiennent de nombreux
nouveaux elements: differents types de registres, statistiques et un
cd-rom presentant de nombreuses donnees statistiques,
teledetection et facilites sur Internet.
26
