Actualiteit en aardrijkskundige namen in de
Bosatlas: de Balkan 1877-2002
ARTIKEL
44
2002-XXV1II-4
T.R. Tichelaar
geschiedenis van de kartografie, atlaskartografie, geografische namen, praktijk TREFWOORDEN
history of cartography, adas cartography, geographica! names, applications KEYWORDS
histoire de cartographie, cartographie d'adas, noms geographiques, applications MOTS-CLlJS
Het belang van aardrijkskundige namen voor een schoolat-
laskaart is zo vanzelfsprekend dat het vervat is in ons taalge-
bruik: zonder namen is de kaart blind, dat wil zeggen gehan-
dicapt, onvolledig, onbruikbaar. Namen leggen de verbin-
ding tussen de kartografische tekening en de realiteit, een
realiteit die als 'tijdsbeeld' door de kaart met namen wordt
geregistreerd. In welke mate de keuze van de namen en hun
schrijfwijze zieh verhoudt tot de actuele realiteit, laat zieh
illustreren aan de hand van een vogelvlucht door '125 jaar
Balkan in de Bosatlas'.
De actualiteitswaarde van
aardrijkskundige namen
Geschreven namen nemen een prominente plaats in onder de
talrijke dementen die de kaarten van een schoolatlas bevolken.
Meer nog dan de grafische kwaliteit en de geografische inhoud
van de atlas spreken zij zowel het verstand als het gevoel van
de gebruiker aan. Namen leiden tot opwinding, ergernis of te-
vredenheid. Ze zijn het onderwerp van een groot deel van de
kritische vragen en opmerkingen die de redactie van de atlas
bereiken.
Voor de gemiddelde karto-/geograaf vormt de schrijfwijze van
geografische namen een onoverzichtelijk probleem. Dat heeft
te maken met de natuurlijke belangstelling waarmee hij is be-
giftigd, zijn preoccupatie met het grafische, het geografische,
het tastbare, dat zieh vaak siecht verhoudt met het 'droge',
theoretische, taalkundige. Het heeft 00k te maken met de on-
geevenaarde complexiteit van de namenproblematiek. De na
men in de atlas zijn ontleend aan honderden, zelfs duizenden
verschillende talen, aan welker algemene spellingsregels zij zieh
00k nog eens plegen te onttrekken. Hoe kan iemand zieh in
hemelsnaam een oordeel vormen over de juistheid van deze
weerbarstige taalkundige uitingen, waarvan er enkele tiendui-
zenden voorkomen in de (Grote) Bosatlas.
Degenen die zieh binnen de wereld van de atlaskartografie op
een inhoudelijke manier met namen bezighouden zijn niet zel-
den eenlingen. Ze zijn ontaarde kartografen met een onbegre-
pen liefhebberij, verzamelaars van voor anderen oninteressante
details. Door een voor beide zijden gelukkig toeval zijn ze in
de atlassenwereld beland. En waar dit toeval niet heeft mögen
plaatsvinden zijn ze redacteurs, die zieh uit hoofde van hun
Drs. Tjeerd Tichelaar is
redactiecoördinator bij
Wolters-Noordhoff
Atlasprodukties,
Postbus 58,
9700 MB Groningen,
[t] 050 - 522 65 69,
[e] t.tichelaar@wolters.nl
verantwoordelijkheid niet aan dit angst-
wekkend complexe probleem hebben
kunnen onttrekken.
Niettemin worden de aardrijkskundige
namen in de atlas, getuige de vele reac-
ties, kritisch door de maatschappij be-
oordeeld. De wereld verändert, dat weet
iedereen. Nieuwe landen ontstaan, Ste
den worden groter, wegen worden ver-
legd. De verandering moet zichtbaar
zijn, als het kan 00k wanneer ze 'slechts'
sociaal is en zieh niet in het getekende
landschap uit. Wanneer sociale verande-
ringen staatkundige gevolgen hebben,
hebben de atlaskartografen het voordeel
dat ze door middel van gewijzigde grens-
lijntjes kunnen laten zien dat deze hen
niet ontgaan. Maar de lijntjes zijn niet
voldoende, ze zijn 00k niet altijd toepas-
selijk.
Meer nog dan grenslijntjes tonen namen
de actualiteit. In een Java dat niet meer
Van ons' is, lijkt Buitenzorg belachelijk.
En Leningrad in een Rusland dat voor
het 00g van de wereld het communisme
afzwoor, of Karl-Marx-Stadt in een dito
Duitsland, dat kan niet goed zijn.
Groenland blijft Groenland, en het zal
nog best Deens zijn, maar niemand ge-
looft toch dat die eskimodorpen nog
naar Deense namen luisteren in een tijd
waarin zelfs Tietjerksteradeel voor de
Friezen nog te Nederlands is? Doen ze
dat wel, dan moet de atlasredacteur dat
00k bewust en zelfverzekerd onder de
aandacht brengen. De namen in de atlas
zijn een Statement, een bewuste keuze,
waar de atlasredactie geacht wordt achter
te staan.
In veel gevallen is de relatie tussen een
naam en de actualiteit uitermate direct.
De actualiteit van de naam bepaalt dan
