KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2002-XXVIII-4
Sarajevo, op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand en
diens gemalin. De atlas besteedt uitgebreid aandacht aan de
verschuivende grenzen. Met als peildatum mei 1913, wordt on-
derscheid gemaakt tussen 'grenslijnen die waarschijnlijk onge-
wijzigd blijven', 'grenslijnen die waarschijnlijk gewijzigd wor
den' en 'nieuwe grenslijnen, van onzeker verloop'. Tot de laat-
ste categorie behoort de reeds genoemde Turks-Bulgaarse
tekentafel-grens van Enos naar het voor deze gelegenheid op
de kaart gezette Midia. In Albanie, door een soortgelijke grens
omlijnd, worden war namen toegevoegd, maar voor de rest
wordt 00k in deze editie de problematiek van de aardrijkskun-
dige namen ondergeschikt gemaakt aan die van de staatkun
dige ontwikkeling.
De Eerste Wereldoorlog, die alle staatkundige grenzen in
Zuidoost-Europa op losse schroeven zet, begint met een
Oostenrijks-Elongaarse oorlogsverklaring aan het adres van
Servie. In de eerste maanden van de oorlog vindt de strijd, met
wisselende kansen, plaats op Servisch grondgebied. Dan mengt
Turkije zieh, als bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije en
Duitsland, in de strijd met een onaangekondigd bombarde-
ment op de Russische marinehavens Odessa en Sebastopol,
vanwaaruit de Russen troepen zouden kunnen transporteren
om de Serviers te ondersteunen. De Britten straffen de Turkse
actie af met een bombardement op Gallipoli, waarop de Tür
ken de Dardanellen afsluiten met een mijnenveld. Terwijl
Griekenland zieh tegen wil en dank afzijdig houdt - de pro-
Duitse koning Constantijn Staat aansluiting bij de Geallieer-
den in de weg, wat noodzakelijk zou zijn om een inval in
Turkije mogelijk te maken lanceren geallieerde troepen
(hoofdzakelijk Australiers en Nieuw-Zeelanders) een roem-
rucht offensief op Gallipoli, dat ondanks een half miljoen do-
den en gewonden niet volstaat om de Dardanellen weer te
openen.
Dankzij de Nederlandse neutraliteit kunnen er tijdens de we
reldoorlog die is uitgebroken gewoon nieuwe Bosatlassen wor
den geprodueeerd. De eerste oorlogseditie, de 22e van 1915,
toont de Balkan zoals deze in Boekarest van het tekenbord is
gekomen, met een opgedeeld Macedonie, een Bulgarije dat de
Ege'fsche Zee bereikt, door Italie bezette Zuidelijke Sporaden,
en een nieuw land Albanie, zij het vooralsnog zonder hoofd-
stad. Veel nieuwe plaatsen, bekend geworden door oorlogs-
handelingen, worden toegevoegd, maar naamswijzigingen zijn
wederom niet aan de orde. Hetzelfde zal gelden voor de vol-
gende vijf edities, die het licht zien tussen 1916 en 1922.
Het met recht raneuneuse Bulgarije sluit in 1915 een verbond
met Turkije, en valt het al grotendeels door Duitse en Oosten
rijkse troepen bezette Servie binnen om het in Boekarest verlo
ren grondgebied te heroveren. Hoewel Griekenland nog niet
aan de oorlog deelneemt, wordt het vanwege zijn Duitse sym-
pathieen bij het kamp van de 'Centralen' ingedeeld. In 1916
nemen Oostenrijkse troepen Montenegro in, terwijl het Servi-
sche leger zieh in veiligheid brengt in Albanie. Vanuit Albanie
wordt het overgebracht naar het Griekse eiland Corfu, dat
voor dit doel door de Fransen wordt bezet. De Geallieerden
zetten Griekenland door middel van een blokkade onder druk
om het geallieerde kamp te kiezen. Dit bereiken ze slechts
door een door ex-premier Venizelos geleide tegenregering, ze-
telend in Saloniki, in het zadel te helpen.
In de loop van 1918 keren de kansen. De Geallieerden breken
door in Albanie en lanceren een groot offensief op Bulgarije,
dat volledig wordt overrompeld en gedwongen tot een wapen-
stilstand. Uiteindelijk wordt 00k Oostenrijk-Hongarije op de
knieen gedwongen. Nog voor de wapenstilstand gesloten
wordt desintegreert de Habsburgse dubbelmonarchie: de Sla-
ven in het Hongaarse deel van het rijk en de Oostenrijkse ge-
biedsdelen Krain en Dalmatie roepen in Zagreb hun onafhan-
kelijkheid uit onder de naam 'Zuid-(of Kroatisch: Joego-)
Slavie', dat al met de Servische regering in ballingschap te Cor
fu onderhandelt over de vorming van een gemeenschappelijke
Kroatisch-Sloveens-Servische Staat. Na enige vertraging door
Kroatisch-Servische meningsverschillen wordt deze Staat, op
aandringen van de Geallieerden, daadwerkelijk uitgeroepen.
Montenegro is inmiddels door Servie geannexeerd. In Versail
les beieggen de overwinnaars van de Eerste Wereldoorlog een
vredesconferentie, die zal moeten leiden tot een nieuwe kaart
van Europa; terwijl de conferentie aan de gang is trekken
Franse bezetdngstroepen de Turkse hoofdstad Konstantinopel
binnen. Het onthoofde Ottomaanse Rijk valt onmiddellijk ten
prooi aan de Griekse heroveringsdrang: Smyrna (Izmir) en het
gehele westelijke kustgebied, reeds in de I4e eeuw door de
Ottomanen aan het Byzantijnse Rijk ontnomen, vallen in
Griekse handen.
In de Bosatlas-edities van 1921 en 1922, de laatste onder het be-
heer van Niermeyer, wordt de kaart van Zuidoost-Europa,
hangende de vredesbesprekingen, uitgevoerd zonder staatkun
dige grenzen.
De Bosatlas onder Kwast en Elbergen: de nieuwe
Balkan (1923-1936)
De Eerste Wereldoorlog wordt besloten met een reeks afzon-
derlijke vredesverdragen. In Versailles zelf wordt Duitsland be
recht. In Saint-Germain-en-Laye wordt een officieel einde ge
maakt aan Oostenrijk-Hongarije. In Sevres wordt een verdrag
gesloten met de Turkse sultan, wiens rijk wordt opgedeeld tus
sen de overwinnaars van 1918. Thracie en de Egei'sche Zee kö
rnen aan Griekenland toe, de Dardanellen worden tot interna
tionale wateren verklaard. In Neuilly-sur-Seine wordt een vre-
desverdrag gesloten met Bulgarije. In het Grand Trianon te
Versailles, tenslotte, worden de grenzen van het toekomstige
Hongarije vastgesteld.
De uitvoering van het verdrag van Sevres stuit op het pro-
bleem dat de regering van de sultan in eigen land al niet meer
wordt erkend. In Sivas, in het nog niet bezette Anatolische
binnenland, heeft het Turkse Nationale Congres het verzet ge-
organiseerd onder leiding van Mustafa Kemal 'Atatürk', de
overwinnaar van Gallipoli. De Turkse nationalisten achten
zieh niet gebonden aan datgene wat de Geallieerden en de sul
tan in Sevres zijn overeengekomen. De Grieken krijgen daar-
om toestemming een veldtocht te beginnen in Klein-Azie.
De nieuwe Grieks-Turkse oorlog op Aziatisch-Turks grondge
bied duurt twee jaar, en onttrekt zieh verder aan de controle
van de Geallieerden, hoewel het heet dat Italiaans-Britse diplo-
matieke interventie een Griekse aanval op Konstantinopel
voorkomt. Hoe het 00k zij, de oorlog wordt in 1922 beeindigd
na een beslissende Turkse overwinning op de Grieken bij
Smyrna. De Grieken trekken zieh terug uit Thracie, en laten
zieh in 1923 tezamen met de Türken in Lausanne aan de on-
derhandelingstafel noden.
In Lausanne worden de grenzen van het nieuwe Turkije vast-
gelegd; de Grieken moeten aeeepteren dat de 2 miljoen Griek
se vluchtelingen uit Klein-Azie niet naar hun huizen mögen
terugkeren, maar de 100.000 Grieken die nog in Konstantino-
52
