56
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2002-XXV1II-4
de Bosatlas die zieh over de namen buigt een redactie die,
door Ormeling opgeleid en begeesterd (Ormeling is weg en
toch 00k weer niet), de door hem uitgezette lijn voortzet. Dat
dit in de geest van en niet slechts in navolging van de oude
meester wordt gedaan, wordt meteen in de 49c druk aange-
toond: in Bulgarije wordt van de traditionele Nederlandse
transliteratie overgestapt op de door het land zelf via de Ver-
enigde Naties aanbevolen omzetting uit het Bulgaarse Cyril
lisch. Net als in Joegoslavie resp. Roemenie doen carons en bre-
ves er hun intrede: sj wordt s, tsj wordt c, zj wordt z, en de
voorheen vaak als i getranslitereerde 'stomme e' wordt
Met de val van het communisme in de jaren 1990 blijven de
meeste Balkanstaten intact; alleen Joegoslavie valt tussen 1991
en 1993 in een reeks gruwelijke burgeroorlogen uiteen in een
vijftal nieuwe landen: Slovenie, Kroatie, Bosnie-Hercegovina,
Macedonie en een romp-Joegoslavie, dat in 2002 zijn naam zal
veranderen in Servie en Montenegro. Voor de 51 e druk van de
atlas, die uitkomt in 1995, worden alle geografische namen her-
overwogen. In Griekenland wordt zowel de taal (van Katare-
voussa naar Dimotiki) als de transliteratie veranderd, beide ge-
baseerd op aanwijzigingen en richtlijnen gepubliceerd door de
Griekse afgevaardigden naar de United Nations Group of
Experts on Geographical Nantes. De Griekse richtlijnen, waar-
van een voorlopige versie is gevolgd, zullen later weer worden
bijgesteld.
In de uit Joegoslavie weggebroken staten moeten namen inci-
denteel worden aangepast aan politiek of nationalistisch gemo-
tiveerde officiele naamswijzigingen.
In de J2e editie (2001), waarvoor alle overzichtskaarten volle-
dig nieuw worden vervaardigd vanuit een geografisch informa-
tiesysteem, kan weer worden volstaan met incidentele correc-
ties en actualisatie.
Nawoord
Tijdens de eerste 12$ jaar van het bestaan van de Bosatlas heb-
ben beslissingen omtrent de schrijfwijze van aardrijkskundige
namen steeds veel aandacht gevraagd van de diverse auteurs.
Dit is niet zonder reden: de naam op de kaart bepaalt, met de
symbolisatie en de relatieve locatie van het bijbehorende ob-
ject, wat uit de kaart zal worden geleerd en onthouden.
De schepper en posthume naamgever van de atlas, de Gronin-
ger schoolmeester Pieter Roelof Bos, was de eerste die het be
lang van een weloverwogen keuze van aardrijkskundige namen
inzag: tijdens de 25 jaar waarin hij de atlas onder zijn hoede
had waren de namen voortdurend in beweging. De eerste op-
volger van Bos, J.F. Niermeyer, werd meer nog dan Bos zelf
geconfronteerd met een Zuidoost-Europa waarin zelfs het ver-
schuiven van de Staatsgrenzen niet was bij te houden. Hij bor-
duurde wat de namen betreff voort op de nalatenschap van
Bos. Na hem trachtte met name Eibergen de systematiek, die
in de loop der edities verloren was gegaan, te herstellen en per-
fectioneren. Het was F.J. Ormeling die in dit laatste slaagde:
onder hem en zijn naamloze opvolgers werd het volgen van in
ternationale richtlijnen voor de schrijfwijze van aardrijkskun
dige namen, die onderhevig zijn aan een door de Verenigde
Naties gekanaliseerde dynamiek, een op waarde geschat, vast
onderdeel van het auteurschap. De lijn van de voorkeursbe-
handeling van endoniemen of local names, ingezet door Bos en
later (op aanraden van de Experts van de Verenigde Naties,
waaronder hijzelf) met ongeevenaarde geestdrift hervat door
Ormeling, verhoudt zieh in een wereld van zieh over lands-
grenzen heen verbredende horizonten uitstekend met de doel-
stellingen van het onderwijs.
Zoals duidelijk blijkt uit de tijdslijn die in deze beschouwing
door de verschallende edities van de kaart van Zuidoost-Euro
pa van de Bosatlas heen is gevolgd, gaat de dynamiek van de
schrijfwijze van aardrijkskundige namen hand in hand met die
van de staatkundige ontwikkeling. De correspondentie ver-
toont echter een anticyclische neiging: waar in tijden waarin
grenzen verschuiven de beweging van de namen niet op een
zinnige wijze valt te registreren, zijn juist in tijden van staat
kundige stabiliteit de namen in de atlas onderhevig aan veran-
dering. Wat er zieh 00k tussen en binnen landen afspeelt, her-
overweging en herziening van namen en schrijfwijzen, zowel
incidenteel als systematisch, zal in alle nog volgende edities
van de Bosatlas, niet minder dan in alle voorgaande, onvermij-
delijk zijn.
Summary
T.R. Tichelaar Current affairs and geographic names in the
'Bosatlasthe Balkan i8yy-2002
Keywords: history of cartography, atlas cartography,
geographical names, applications
The editor of a school atlas hos to take both individual and
systematic decisions when choosing geographic names and their
orthography. The nature of these decisions and the extent to which
they are influenced by current affairs is illustrated by the history of
the map of South East Europe. This map hos provided the users of
the Bosatlaswith a Synopsis of the Balkan states for more than
125 years.
As R.P. Bos publishes the 'Schoolatlas der Geheele Aarde' (i8yy),
this part of Europe is involved in a war that will substantially
change political affiliations. The war is part of an ongoing process
of nation building that will rule the region for almost another
quarter of a Century
Düring Bos editorship (i8yy-ipo2) geographic names increasingly
begin to reflect current affairs. His successors Niermeyer and
Kwast make only some individual, non-systematic modifications.
Substantial alterations are made when P. Eibergenin his first
solo-edition (ipip) takes a direction that breaks with the
modernist trend focusing on the international communication
started by Bos: increasingly foreign names are translated into
Dutch. F.J. Ormeling who takes the heim in ipyp, retums
rigorously to the course set by Bos. Backed by the achievements of
the newly-founded United Nations standardisation commission,
in which he himself partieipates, he perfects his systematic
approach: for each country and each language a Standard
orthography is adopted that takes into account the
recommendations issued by the countries themselves. This
permanently establishes the relationship between the geographic
names and the current (political) affairs; this remains the
guideline for fit ture editors ofthe 'Bosatlas' after Ormeling.
Resume
T.R. Tichelaar Actualite et toponymie dans le 'Bosatlas',
exemple: Balkans i8yy-2002
Mots-cles: histoire de cartographie, cartographie d'atlas, noms
geographiques, applications
