Historische schets en vergelijking van de
schoolatlassen in Viaanderen
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
ARTIKEL
L de Temmerman Ph. de Maeyer
geschiedenis van de kartografie, atlaskartografie, onderwijs, overzicht TREFWOORDEN
history of cartography, atlas cartography, education, survey KEYWORDS
histoire de cartographie, cartographie d'adas, enseignement, etude MOTS-CLES
Het onderwijs in Belgie
Algemeen kan worden gesteld dat er tot
de i8e eeuw slechts een belangrijke
schoolsoort bestond in de Zuidelijke
Nederlanden, namelijk de Latijnse Scho
len, bestuurd door de geestelijke over-
heid. Keizerin Maria-Theresia en Jozef Ii
hebben in de i8e eeuw getracht het on
derwijs te seculariseren, wat eind 18e,
begin 19c eeuw resulteerde in de oprich-
ting van nieuwe middelbare Scholen
door de overheid. Deze nieuwe Scholen,
de rijksscholen (de koninklijke of There-
siaanse Colleges, de centrale Scholen en
de lycea) kregen veel verzet van de gees-
telijken en hadden hierdoor niet het ge-
wenste succes.
Vanaf 1815 maakte Belgie deel uit van
het Verenigd Koninkrijk der Nederlan
den. Omstreeks 1825 werd besloten om
de Scholen die onder geestelijke leiding
stonden, te sluiten en enkel de 'burger-
lijke' Latijnse Scholen te erkennen. Hier-
tegen kwam protest vanuit de Zuidelijke
Nederlanden, waardoor de breuk tussen
het Noorden en het Zuiden alleen maar
groter werd. Een verdere gescheiden
ontwikkeling van het voortgezet/secun-
dair onderwijs in Nederland en Belgie
lag voor de hand.
Na de onafhankelijkheid van Belgie in
1830 streefde de heersende burgerij naar
de oprichting van steeds meer 'officiele
Scholen', de huidige athenea. Een be
langrijke doelstelling was de vorming
van goede Staatsbürgers. Het vrij katho-
liek onderwijs daarentegen was hoofd-
zakelijk gericht op de vorming van trou-
we leden van de kerkgemeenschap. In de
eerste schoolstrijd van 1879 tot 1884
kwam het tot een confrontatie tussen de
officiele zuil en de katholieke zuil. Aan
Prof. Dr. Philippe
de Maeyer doceert
kartografie en GIS
aan de Universiteit Gent,
[e] Philippe.DeMaeyer
rug.ac.be
Lic. Leen de Temmerman
is werkzaam als weten-
schappelijk medewerkster
aan de Universiteit Gent
Vakgroep Geografie.
[e] Leen.DeTemmerman
rug.ac.be
Universiteit Gent,
Vakgroep Geografie,
Krijgslaan 281,
B - 9000 Gent.
de basis van dit conflict lag het feit dat de grondwettelijke be-
palingen inzake onderwijs erg algemeen en vaag waren. Vooral
wat betreff de rol van de Staat bij het organiseren van onder
wijs en het recht van het vrij onderwijs op staatssubsidies, was
een dubbelzinnige interpretatie mogelijk. Door de onderwijs-
democratisering gingen toen veel meer leerlingen middelbaar
onderwijs volgen, kwantitatief gezien vooral in het vrij katho-
liek onderwijs. De katholieken eisten een zo ruim mogelijke
subsidiering, om de bestaanszekerheid van het vrij onderwijs te
vrijwaren. De liberalen en de socialisten daarentegen waren
van oordeel dat de katholieken hun eigen schooinet zelf moes-
ten financieren, en eisten de oprichting van nieuwe rijks
scholen. De tweede schoolstrijd van 1954 leidde tot het school-
pact van 20 november 1958. Dit schoolpact regelde de subsi
diering van de verschillende onderwijsnetten om zo de 'vrije
schoolkeuze' te vrijwaren, en moest op die manier de school-
vrede herstellen.
In het kader van een historisch onderzoek omtrent de Belgische
schoolatlassen is het interessant om 00k even stil te staan bij de
taal die wordt gebruikt in het onderwijs in Viaanderen. Het re-
ligieuze domein, en hierbij 00k het onderwijs, is in de katho
lieke Zuidelijke Nederlanden al van oudsher bezet door het
Latijn. Vanaf ongeveer halfweg de 18e eeuw werden de staat
kundige, administratieve en juridische functies, alsook na ver-
loop van tijd het onderwijs, door het Frans vervuld. De burge
rij stimuleerde de verfransing van het openbaar leven omdat
Frans de taal was van de hoge adel, de Raad van State, de
Geheime Raad en de Raad van Financien. In 1794 werden de
Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk ingelijfd en werd het
Frans in alle gewesten op alle niveaus verplicht voor bestuur en
rechtspraak. Het onderwijs voor de hogere sociale klassen was
volledig in het Frans. Het volksonderwijs bleef in het Neder-
lands. De intelligentsia hierin 00k de leerkrachten begrepen
- werd volledig verfranst. De fundamenten voor de herleving
van het Nederlands werden gelegd in de periode van het
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden met de taalbesluiten
van Willem 1. Op iedere middelbare school werd een leraar
Nederlands aangesteld (1815-1817) en in 1817 werd aan de uni-
versiteiten van Luik, Brüssel, Gent en Leuven een leerstoel Ne-
derlandse taal en letteren gevestigd. Door het taalbesluit werd
vanaf 1823 het Nederlands in het middelbaar onderwijs inge-
voerd. Vrijheid van taalgebruik is in 1830, bij de onafhanke-
67
