ra41 amf.iuqUeJ
-f aOXTVEJ, axias
PORTATIF
69
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Historiek van de Belgische Figuur3. Titelblad
schoolatlassen 'Nouvel atlas portatif
destine principale-
Vöör 1800 werd aardrijkskunde vooral via mentpour l'instruc-
het huisonderwijs onderricht. De adassen tion de lajeunesse et
heetten toen Nouvel atlas des enfants of precede d'un discours
Nieuwen atlas der jeugd. Vermoedelijk sur l'etude de la gio-
een van de eerste Nederlandstalige graphie'. Bron:
schoolatlassen gebruikt in het Vlaams se- [deVaugondy, 1778a].
cundair onderwijs is de Nieuwen atlas der
Jeugd, Of duydelyke grondregels om de Geo
graphie gemakkelyk en op körten tyd te lee
ren die omstreeks 1780 door B. Le Francq
te Brüssel werd uitgegeven. Het is de 'Ne-
der-duytsche' vertaling van Nouvel atlas
des enfants, ou principes clair pour appren-
dre facilement et en fort peu tems la Geo
graphie, l'usage des Colleges des Pays-Bas,
een van de eerste Franstalige schoolatlas
sen in 1780 gedrukt in Belgie. Deze
schoolatlas bestaat uit 24 kaarten die met
de hand zijn ingekleurd, wat verschillen
tussen de exemplaren oplevert (figuur 2).
Dit is trouwens zo voor alle schoolatlasjes
uit eind i8e eeuw. De legende en andere
beschrijvingen in de atlas maken voor-
zichtigheidshalve nooit gebruik van kleu-
ren. Alle tekst bij de atlas is geschreven in
dialoogvorm, 00k de legende. Men krijgt
een geheel van vragen (cursief gedrukt en
vooraf gegaan door de letter V) en ant-
woorden (voorafgegaan door de letter A).
Bijvoorbeeld, op p. 15, de legende bij de
overzichtskaart van Europa:
v. Hoe word Europa Verdeelt?
a. In zestien verscheyde Landen of by-
zondere Staeten, op de kaert aengetee-
kent met de kapitaele cyferletteren,
van I. tot XVI.
v. Noemt die Staeten, als mede hunne
Hoofdsteden, eens op?
I. Is Portugael, wiens Hoofdstad is
Lissabon.
II. Spanien, H.Madrid.
in. Vrankryk, H. - - Parys.
Naast de vele staatkundige kaarten is er
00k een heel hoofdstuk gewijd aan het
1 jdP
Figuur 4. Detailkaart
42 van de 'Nouvel at
las portatif destine
principalement pour
l'instruction de lajeu
nesse, d'apris la
Geographie Moderne
de feu l'Abbe De-
lacroix'. Bron: [de
Vaugondy, 1778b].
:</mfiratmurWpowJlmtrtutum
DJ. LA .TF.l VF,SSL
tl/vm'/v tv///L L 'i.uottry sur li tuOi'
j)/: la Geographie
<irjp SJSüJvmrm
Jpf'UiJtnüte 't ior/.u/ic ,t ASti/r,
el L cfUfcurOAjJi/ai
s'tnaf.
APAItlS
Cht2 te AT Foi'ti» In,'"MfumitiiUl du Mqy
Ruti&f h Harpe prr.r Li pur du. Evitl
2002-XXVIII-4
heelal. Het formaat van deze en andere schoolatlassen van eind
i8e eeuw is veel kleiner dan de atlassen die men vandaag kent.
Ze geven een compactere indruk, zijn dikker en zijn vaak
voorzien van een lederen kaft. Men merkt op dat de atlassen
nog in het Nederlands zijn. Dit is niet langer het geval voor de
volgende atlassen.
Atlas des enfants, ou nouvelle methode pour apprendre la geogra-
phie avec un nouveau traite de la sphere et XXIV cartes enluminees
is vermoedelijk een van de eerste Franstalige schoolatlasjes
gebruikt in Viaanderen. Het werd in 1774 uitgegeven door
J.M. Bruysel en zoon te Lyon.
In dezelfde periode versehenen Nouvel atlas portatif destine
principalement pour l'instruction de la jeunesse et precede d'un
discours sur l'etude de la geographie en Nouvel atlas portatif destine
principalement pour l'instruction de la jeunesse, d apres la Geogra
phie Moderne de feu l'Abbe Delacroix. Het zijn twee gelijkaardige
schoolatlassen, beide bestaande uit 52 kaarten getekend door
Robert deVaugondy te Parijs. Zowel de titelpagina (figuur 3)
als de cartouches (figuur 4) van de kaarten zelf zijn verlucht.
Op elke kaart wordt de schaal duidelijk op twee manieren ver
meld: de schaal in woorden naast een grafische schaal.
De volgende atlas die opduikt in de archieven is de Atlas de
Geographie van C.V. Monin, A.R. Fremin en gegraveerd door
Benard. Deze atlas is uitgegeven door uitgeverij Binet, Parijs,
omstreeks 1836. Het is een langwerpige atlas (ongeveer een lig-
gend A4-formaat), eenzijdig bedrukt. In de ene richting zijn 10
