ZEELAND
75
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
Bronnen
Bij het samenstellen van de overzichten
zijn verschillende bronnen van wand-
kaartgegevens onderzocht op hun bruik-
baarheid. Een betrouwbare bron vormen
natuurlijk de wandkaarten zelf, hoewel
deze meestal niet gedateerd zijn, en de
beschikbaarheid van vooral de oudere
wandkaarten zeer beperkt is. Een hand-
leiding (of toelichting) bij de kaart zou
informatie kunnen opleveren, maar an
ders dan bij schoolplaten is een hand-
leiding bij wandkaarten uitzonderlijk.
Aardrijkskundige godsdienstwandkaar-
ten gingen doorgaans wel vergezeld van
een toelichting. Schoolbladen bevatten
soms gegevens Over wandkaarten (bij-
voorbeeld in recensies of advertenties),
maar deze zijn te fragmentarisch om
echt bruikbaar te zijn. Wandkaartgege-
vens zijn ook te vinden in Brinkmans
cumulatieve catalogus, hoewel de au-
teurs bemerkt hebben dat veel wand
kaarten en vooral de herdrukken niet
vermeld worden. De beste gegevens-
bronnen blijken de algemene fondscata-
logi, de lijsten van uitgaven en de wand-
kaartencatalogi van de uitgever te zijn.
In het geval van Wolters zijn circa 45
van dergelijk catalogi uit de jaren 1869-
1966 geraadpleegd. Aanvullende infor
matie is verkregen uit een catalogus van
Wolters-Noordhoff betreffende de uit
gaven van Wolters in de periode 1836-
1906 [de Buck, 1969]. In het geval van
Noordhoff zijn circa 30 catalogi uit de
jaren 1890-1967 geraadpleegd. Brink
mans catalogus is gebruikt om de gege
vens van de uitgeverscatalogi aan te vul-
len of te corrigeren. Door combinatie
van de gegevens van alle bovengenoem-
de bronnen is getracht een zo compleet
mogelijk overzicht te geven van de
wandkaarten van Noordhoff (zie tabel 1)
en Wolters (zie tabel 2).
Toelichting bij de tabellen
In de tabellen 1 en 2 staan waarschijnlijk
ook enkele wandkaarten die niet speciaal
voor gebruik op Scholen bedoeld waren.
Vooral bij de i9e-eeuwse kaarten is dat
laatste niet altijd duidelijk. Historische
wandkaarten zijn niet opgenomen, maar
de aardrijkskundige wandkaarten die bij
het godsdienstonderwijs zijn gebruikt
wel (meestal de onderwerpen Palestina
en de reizen van Paulus). Rond 1913 was
Noordhoff een tijdlang de alleenverte-
genwoordiger van de schoolwandkaarten
van de Duitse uitgever Franz Bamberg.
Deze kaarten zijn niet opgenomen in
tabel 1. Waarschijnlijk was deze verte-
2002-XXV111-4
Figuur 1. Schoolwandkaart van de provincie Zeeland uitgegeven door P. Noordhoff te Groningen,
tweede druk door R. Bos, schaal 1:100.000, [1922
genwoordiging geen succes, aangezien dit slechts in een wand-
kaartencatalogus wordt vermeld. Typenkaarten zijn afbeeldin-
gen van niet werkelijk bestaande landschappen met daarin een
groot aantal aardrijkskundige begrippen verwerkt, en ook deze
zijn niet opgenomen in de tabellen. Een van de eerste wand
kaarten die bij Noordhoff verscheen behoort tot deze categorie
Typenkaart1897, twee maal herdrukt). Wolters gaf in 1954
eveneens een typenkaart uit: Kaart en Landschap (geen her-
druk), waarbij onder het denkbeeidige landschap de kaart van
dit gebied is afgebeeld met daarin vermeld de aardrijkskundige
begrippen.
In de tabellen worden vier categorieen onderscheiden: provin-
cies/Nederland, Nederlands Oost-/West-Indie, landen en we-
reld(delen). Binnen een categorie is de indeling min of meer
chronologisch. Door wisseling van de auteursnamen bij som-
mige kaarten is niet gekozen voor een alfabetische rangschik-
king op auteursnaam. Met de aanduiding 'auteur 1 (auteur 2)'
wordt bedoeld dat auteur 2 bij herdrukken wordt vermeld. In
het geval van een radicale herziening van de kaart wordt de
naam van de eerste auteur soms weggelaten. De volgorde van
de auteurs op de kaart (vooral bij drie auteurs of meer) kan
soms verschillen met de auteursvolgorde in de tabellen. Een
voorbeeld van het langzamerhand veranderen van de auteurs-
aanduiding bij de diverse herdrukken wordt gegeven door de
volgende reeks: Bos/Bos, herzien door Zeeman/Bos, door Zee-
man/Bos-Zeeman, door Zeeman en De Ley/Bos-Zeeman,
door De Ley.
Het kaartonderwerp wordt in de kaarttitel veelal voorafgegaan
door omschrijvingen als 'schoolkaart van', 'wandkaart van',
'schoolwandkaart van' en 'kaart van'. Ook deze omschrijvin
gen hebben soms echter een bijvoeglijk naamwoord als 'grote',
'blinde', 'eenvoudige', 'nieuwe', en 'eerste'. Dit geeft uiteraard
een groot aantal mogelijke combinaties, die bovendien in som-
