'Herzien door K. Zeeman'
Het verhaal van de gedreven schoolkartograaf
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
LES. Brink
historische kartografie, biografie, schoolkartografie, onderwijs
historic cartography, biography, school cartography, education
cartographie historique, biographie, cartographie scolaire, enseignement
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
"En wij zijn er dankbaar voor dat de nestor van de Neder-
landse kartografie ons werk met zijn zegen heefit geholpen."
Dit schrijft de secretaris van de Kartografische Sectie van het
Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, ir. C.
Koeman, in 1961 Vele kartografen zullen heden ten dagen
verrast opkijken als daarbij vermeld wordt dat met die nestor
van de Nederlandse kartografie ene K. Zeeman wordt be-
doeld. Het citaat vervolgt met: "In de kartografie zal zijn
naam nog lang met eerbied genoemd worden." Dit laatste
möge waar zijn, op papier is daar vrijwel niets van terug te
vinden. Een opgedoken, door Zeeman ondertekende manu-
scriptkaart uit 1908 gaf de auteur aanleiding het verhaal van
Zeeman weer boven water te krijgen.
Het verhaal neemt een aanvang in het
nog prille begin van de 2oe eeuw. In
1902 was er een tentoonstelling van
'hulpmiddelen bij het aardrijkskundig
onderwijs' in Amsterdam. Deze door de
'Vereeniging van Leeraren aan Inrichtin-
gen van Middelbaar Onderwijs' georga-
niseerde tentoonstelling was een groot
succes. Zelfs in het Tijdschrift van het
K.N.A.G. verscheen een uitgebreid ver
slag van veertien pagina's van de hand
van de Rotterdamse schoolgeograaf en
latere Utrechtse hoogleraar en redacteur
van de Bosatlas J.F. Niermeyer2). Deze
werd als deskundige gezien op het ge-
bied van de kartografie, en was gevreesd
om zijn scherpe kritiek in besprekingen
van nieuwe uitgaven. Dat hebben auteur
R. Bos en zijn uitgever P. Noordhoff ge-
weten, want de door hen tentoongestel-
de, zeer sterk gegeneraliseerde atlas- en
schoolwandkaarten werden door Nier
meyer afgekraakt; dwaalweg, bar, on-
fraai, en mistekeningen zijn de hierbij
gebezigde termen. Zeer positief is Nier
meyer echter over de bij S.L. van Looy
uitgegeven wandkaarten van R. Noord
hoff; buitengewoon duidelijk, aange-
Dr.ir. Lowie Brink heeft
een antiquariaat
('De Wereld aan de
Wand') gespecialiseerd in
schoolwandkaarten.
Adres: Staringstraat 5,
6511 PC Nijmegen,
[t] 024-3230238,
[e] infowereldaande-
wand.nl.
naam, grote aanwinst en sprekende bergtekening zijn hier de
kwalificaties. Relevant voor ons verhaal wordt het verslag van
Niermeyer pas in een onopvallende voetnoot onderaan pagina
865: "Evenals de mooie geteekende kaarten van K. Zeeman,
van Frankrijk en Groot-Brittannie. Als daarvoor een uitgever
te vinden is, kunnen ze voor die van [R.] Noordhoff zware
concurrenten worden." Er is veel geschreven over de kwalitei-
ten van Niermeyer?), maar in deze voetnoot had hij in ieder
geval het gelijk helemaal aan zijn zijde. Dat Zeeman al het
werk van R. Bos (bij P. Noordhoff) en de wandkaarten van R.
Noordhoff (bij J.B. Wolters) zou gaan herzien kon Niermeyer
natuurlijk niet vermoeden. Maar Zeeman zou later inderdaad
uitgevers vinden voor zijn wandkaarten, atlassen en leerboe-
ken, en sommige van deze uitgaven zijn klassiekers geworden
van de Nederlandse schoolgeografie en schoolkartografie.
West-Friesland
Het verhaal van Zeeman begint eigenlijk al op 4 november
1880 met de geboorte van Klaas Zeeman in Schagen in West-
Friesland. Zeeman schrijft later dat stamboomonderzoek heeft
uitgewezen dat de Nederlandse naamgenoten een gemeen-
schappelijke voorvader hebben in een Zweedse scheepskapi-
tein uit Norrköping, en dat dit feit zijn van jongs af aan 'mal
zwak' voor Zweden zou kunnen verklaren. De vader van Zee
man kwam al in 1886 te overlijden, en liet zijn vrouw, een
zoon van zes jaar en een dochter van twee jaar achter. Zijn
moeder hertrouwde en kreeg nog een zoon. Zuster en half-
broer zijn later nog lang financieel door Zeeman ondersteund.
Zeeman koos voor een opleiding aan de kweekschool in
Deventer. Dit is wellicht voor de Nederlandse schoolkartogra
fie een gelukkige keuze geweest, aangezien het vak aardrijks-
kunde daar gegeven werd door de toen al beroemde geograaf
R. Schuiling. Een groot aantal leerlingen is door hem gemoti-
veerd om zieh verder te bekwamen in de geografie. Een voor-
beeld daarvan is J.B. Ubink, die over de Deventer kweek
school schrijft: "En nergens hebben we beter gevoeld, dat de
Kweekschool aan de spits der beschaving stond dan in het lo
kaal, waar we les kregen in de aardrijkskunde. Dat lokaal was
voor ons de spiegel der wereld"4). Rond het jaar 1900 rondde
Zeeman deze opleiding af, en was daarna drie jaar onderwijzer
19
