1
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2003-XXDC-2
Figuur j. K. Zeeman naar een potloodtekening van Troelstra getiteld
De auteur aan zijn kartografisch werk
goede recensies krijgen van dweperige beoordeelaars. Zoo heb
ik de zaak met den Heer Zuidhof maar schriftelijk afgedaan; U
zult van hem geen last meer hebben met deze uitgave."
Uitstraling
Zeeman besteedde veel tijd aan het uiterlijk van zijn wand- en
atlaskaarten. Hij hanteerde daarvoor diverse vuistregels, zoals:
"Een kaart moet rust uitstralen" en "Rood is een gevaarlijke
kleur; er is gauw te veel. Enkele van deze voorkeuren heeft hij
zieh op jonge leeftijd eigen gemaakt, en daarna consequent
toegepast. Zo zien we in bovengenoemde manuscriptkaart uit
1908 (zie figuur 1) een fors kader. In 1951 oordeelt hij over de
nieuwe Europa-kaart van G. Prop (uitgeverij Thieme): "en wat
een rand er omheen, die niet afsluit en waar de kaart zo uit
kan weglopen." De dijken op de manuscriptkaart kregen hun
natuurlijke kleur: groen. Decennia later schrijft hij aan Wol
ters: "De kleuren op onze wandkaart bieden het voordeel, dat
ze meer lijken op de natuurlijke klei- en veenkleur."
In het Geografisch Tijdschrift van 1955 schrijft A.H.F. Bredeme-
ijer over de zesde druk van de Nieuwe Wandkaart van Neder-
land\ "Het kleurenschema is aangenaam en zo, dat de tinten
voldoende van elkaar verschillen." Deze kwalificatie zou echter
00k gebruikt kunnen worden voor de andere bij Wolters uit-
gegeven wandkaarten op groot formaat van Zeeman: de Nieu
we Wereldkaart (vierde druk) en de Nieuwe Wandkaart van
Europa (vijfde druk). Zeeman zegt zelf over de wereldkaart:
"Nu zijn er mooie, effen vlakken met rüstige kleuren, die uit-
stekend naast elkaar staan, op alle delen van de kaart." De ge-
noernde Europa-kaart kan tot een van de fraaiste, in Neder-
land uitgegeven schoolwandkaarten worden gerekend. Voor de
landkleuren van deze staatkundige kaart is een reeks van 'war
me', zachte, gebroken kleuren gebruikt uit het hele kleuren-
spectrum (behalve de 'koude' kleur blauw). Gaande van de At
lantische Oceaan via Frankrijk, Benelux en Duitsland naar Po
len maakt men een ronde door de kleurencirkel. Zeeman zal
de in deze kaarten gebruikte kleuren op gevoel hebben geko-
zen. "De kleuren blauw en groen harmonieren niet; het blauw
is te donker vergeleken bij het groen. Wel is het blauw mooi,
maar iets lichter was toch wel gewenst, vooral 00k met het 00g
op het IJselmeer."
Wolters vs Noordhoff
Zeeman is een van de weinige auteurs die zowel voor Wolters
als voor Noordhoff heeft gewerkt. Ondanks de moeilijke rela-
tie tussen deze twee concurrenten11' voelde Zeeman zieh bij
beide uitgevers betrokken. Dit laatste blijkt onder meer uit
zijn vele suggesties om de uitgaven van Wolters of Noordhoff
meer concurrerend te maken. Het belangrijkste voor hem was
echter, ongeacht het uitgeversbedrijf, de verzorgde uitgave, in-
clusief de nazorg, van zijn geesteskinderen.
Er was sprake van een overzichtelijke en vruchtbare relatie tus
sen uitgever Noordhoff en auteur Zeeman. De laatste verzorg
de al het kartografische werk, en Noordhoff regelde de overige
werkzaamheden (bijvoorbeeld de contacten met de lithograaf
en drukker). Daarbij ontstond er een hartelijke band tussen
Zeeman en J. Noordhoff en, na 1936, zijn zoon F.C. Noord
hoff. In i960 schrijft Zeeman aan de laatste: "Uw firma neemt
dan 00k bij ons een ereplaats in." De samenwerking met Wol
ters was complexer van aard. Het 'Cartografisch Instituut J.B.
Wolters Voerde, aan de hand van manuscripten en aanwijzin-
gen van Zeeman, het meeste tekenwerk uit, dat dan weer werd
gecontroleerd en soms aangepast door Zeeman. "Hiervoor te-
kende ik een geheel nieuw kaartje. Zowel de Afsluitdijk als de
poldervaarten vertoonden ernstige fouten." Deze werkwijze
leidde tot veel overleg over details en tot vele kleine en enkele
grotere conflicten. Daarbij verdedigde Zeeman zijn opvattin-
gen soms met het argument dat het maken van een wandkaart
andere eisen steh dan het maken van een atlaskaart: "Een
wandkaart moet duidelijk zijn van lijn en kleur, en sober van
inhoud door de kunst van het weglaten."
De Strubbelingen tussen Zeeman en het steeds geavaneeerder
wordende Cartografisch Instituut van Wolters werden in feite
veroorzaakt doordat de solistische werkwijze van Zeeman lang-
zamerhand uit de tijd begon te raken. Na 1945 werd het steeds
moeilijker voor een geheel zelfstandig werkend kaartredacteur
om zieh te documenteren in een steeds complexere wereld,
zieh nieuwe kartografische inzichten eigen te maken, en dan al
die informatie en inzichten te verwerken en toe te passen. Het
is eigenlijk bijzonder dat het West-Friese Kartografisch Insti
tuut K. Zeeman te Hilversum het nog zo lang heeft kunnen
volhouden.
Waardering
De kaarten en boeken van Zeeman worden vrijwel niet meer
op Scholen gebruikt, maar zwerven nog wel in groten getale
rond door Nederland. De naam Zeeman is echter weggezakt
in de mist der geschiedenis. Een lot dat andere hier genoemde
geografen/kartografen als Niermeyer en Beekman overigens
00k niet bespaard is gebleven"). Tijdens zijn leven heeft Zee-
23
