25
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2003-XXIX-2
matig is, kan ten slotte 00k nog geconcludeerd worden dat
Zeeman een echte West-Fries was. Maar bovenal was zijn werk
zijn leven: "Als ik aardrijkskundige kaarten zie, word ik een
ander mens, al van mijn prille jeugd af. Ik ben als het wäre op
landkaarten verliefd, vooral als ik ze zelf heb gemaakt."
Einde van de reis
Op 4 november i960 bereikte de nestor van de Nederlandse
schoolkartografie de tachtigjarige leeftijd. Uitgeverij Noord-
hoff stuurde een warme felicitatiebrief, die de lange relatie tus-
sen Zeeman en Noordhoff in herinnering bracht. Hij had dan
wel de leeftijd der sterken bereikt, zijn ogen gingen echter ach-
teruit en hij kon die laatste jaren nog slechts enkele uren per
dag aan zijn kaarten werken. Zeeman leidde zijn geadopteerde
zoon (het echtpaar Zeeman was kinderloos gebleven), de on-
derwijzer M.L. de Ley, eind jaren vijftig in de kartografie in,
en samen redigeerden ze diverse wandkaarten en de 34e tot en
met de 36t' druk van de Bos-Zeeman atlas. Ook zijn klein-
zoon, K.M. de Ley, afgestudeerd in de fysische geografie, heeft
later nog aan deze atlas meegewerkt. Ten slotte had Zeeman
ook nog de energie om voor Wolters in i960 een zevende druk
van de Nieuwe Wandkaart van Nederland en een vijfde druk
van de Nieuwe Wereldkaart voor de pers gereed te maken.
In augustus i960 Steide Noordhoff voor om de veel breder ge
worden vijfde druk van de wandkaart van de provincie Fries
land wat minder hoog te maken om de kosten te drukken. De
reactie van de bijna 80-jarige Zeeman is zeer karakteristiek:
"Als wij van de hoogte iets afnemen, krijgen we een krenterige
kaart, onwaardig aan de firma Noordhoff en eveneens onwaar-
dig aan beide auteurs. Wij moeten kwaliteitsartikelen leveren;
dit heb ik van mijn jeugd af gedaan, en hiermee wens ik voort
te gaan." De correspondentie uit het jaar 1961 is bij Wolters-
Noordhoff verdwenen, maar het is wel zeker dat Zeeman ook
in dat jaar nog bezig was met diverse herzieningen aan zijn
kaarten. Op 13 oktober 1961, een dag voor zijn overlijden,
werd hem nog een brief toegestuurd met de mededeling dat de
kaart van het Balkanschiereiland binnenkort opgestuurd zou
worden. De as van Zeeman en van zijn precies zeven maanden
eerder overleden vrouw, schrijft M.L. de Ley in een brief aan
Noordhoff, werd verstrooid "in het IJsselmeer, ten noorden
van Enkhuizen, bij de Gelderse Hoek." Zeeman moet zijn
provinciekaart van Noord-Holland voor ogen gehad hebben,
toen hij de wens vastlegde om het verhaal weer bij West-Fries-
land te laten eindigen.
5. In het voorbericht van de Economiscbe Atlas der Geheele Aarde van
R. Bos en K. Zeeman, tweede druk, Groningen (1924).
6. Veel informatie over Zeeman, in dit artikel soms in de vorm van
citaten weergegeven, is afkomstig uit de briefwisselingen met zijn
uitgevers Versluys, Wolters en Noordhoff.
7. L.E.S. Brink en L.M.A. Holl, Kartografisch Tijdschriftxxviii
(2002) p. 74.
8. F.J. Ormeling sr., Kartografisch Tijdschrift, m (1977) p. 15.
9. C. Koeman, Kartografisch Tijdschrift, xi (1985) p. 29.
10. Bedoeld worden waarschijnlijk de twee door Versluys uitgegeven
atlassen van Jansma en Van Krieken uit 1907 en 1909. Zie hierover
ook Caert-Thresoor, 21 (2002) p. 105.
11. F.J. Ormeling sr., Kartografisch Tijdschrift, xx (1994) p. 47.
12. Over Niermeyer: zie noot 3. Over Beekman: zie M.W. Heslinga,
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift, xi (1977) p. 324.
13. A.H.F. Bredemeijer, Geografisch Tijdschrift, 8 (1955) p. 36.
14. J. Schokkenkamp, T.A.G., lxxviii (1961) p. 211.
15. J. Schokkenkamp, Geografisch Tijdschrift, 11 (1958) p. 229.
16. J. Schokkenkamp, T.A.G., xliii (1926) p. 496.
17. Zie bijvoorbeeld het conflict tussen prof.dr. H.Th. Fischer en
Zeeman in het Tijdschrift voor het Onderwijs in de Aardrijkskünde,
14 (1936) pp. 236 en 253.
18. G.J.A. Mulder (red.), Deel iv, Zwolle (1954), p. 391.
Summary
L.E.S. Brink 'Revised by K. Zeeman'. The story ofthe zealous
school cartographer
Keywords: historical cartography, biography, school cartogra-
phy, education
Teacher andprincipal K. Zeeman (1880-1961J was the editor ofa
ränge of geography teaching books, atlases and wall charts for the
publishers Versluys, Wolters, and Noordhoff. His guiding
principle: to produce work that is of use to education. He
combined an accurate methodology with a ceaseless endeavour for
quality. His cartographic oeuvre received significant admiration
from the educational establishment. Zeeman had clear ideas
regarding the teaching of geography. For example, he shun from
pedantry and favoured clarity and currency of information. Even
so, the name Zeemanhos faded into the mists of history. This
article sketches the life and work ofa zealous school cartographer.
Resume
Noten
L.E.S. Brink Revupar K. Zeeman'. L'histoire d'un cartographe
scolaire motive
Met dank aan de heer drs. K.M. de Ley, sdef-kleinzoon van K.
Zeeman, en mevr. B. Wolters van de afdeling Documentbe-
heer Wolters-Noordhoff.
1. Het citaat wordt vermeld in het voorbericht bij de 37c druk van
de Atlas der Gehele Aarde, uitgegeven door Noordhoff in 1964.
Het Staat oorspronkelijk in een in 1961 geschreven persoonlijke
brief van C. Koeman aan M.L. de Ley, de bewerker van genoemde
atlas.
2. J.F. Niermeyer, T.A.G., xix (1902) p. 856.
3. Zie de bijdrage van M.W. Heslinga: 'Terecht vergeten? Over de
plaats van J.F. Niermeyer' in Een tempel der kaarten van B. de Pa
ter (1999).
4. J.B. Ubink, Het testament van mijn jeugd. Den Haag [1917].
Mots-cles: cartographie historique, biographie, cartographie
scolaire, enseignement
Professeur et directeur d'ecole, K. Zeeman (1880-1961J a redige
pendant presqu 'un demi-siecle une serie impressionnante de
manuels scolaires, atlas et cartes murales pour les maisons d'edition
Versluys, Wolters et Noordhoff avec comme objectif unique de
mettre a la disposition des ecoles du materiel didactique utile. Ses
oeuvres, combinant grand soins et qualite ont ete font appreciees
par les milieux d'enseignement. II avait une opinion bien etablie
sur l'enseignement de la geographe, souvent oppose aux 'sommets
scientifiquesil a prefere, avant tout, clarite et actualite. Cependant
son nom a disparu dans la brouillard de l'histoire L 'article est
consacre a la vie et l'oeuvre d'un cartographe scolaire motive.
