KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2003-XXIX-2
die dan gelden voor hetzelfde gebied. En dat is weer in tegen-
spraak met de eis dat landkaarten over hun hele oppervlak de-
zelfde geometrische eigenschappen moeten hebben. Dat is ten-
minste een van de uitgangspunten die door Bertin wordt ge-
formuleerd in zijn Semiologie Graphique [1967].
Men kan schaal 00k opvatten in de zin van resolutie of hierar-
chie. De Atlas van de Belevingswereld geeft een goed voorbeeld
van een hierarchische taxonomie (onderverdeling van begrip-
pen) wanneer hij een bepaald gebied op verschillende schalen
afbeeldt. Hoe groter de schaal is, hoe groter het aantal afge-
beelde begrippen; alleen de belangrijkste ervan staan 00k op de
kleinste schaal aangegeven.
Afstanden
Wanneer er geen schaal zou gelden, zouden er 00k geen abso
lute afstanden zijn en zouden we alleen met relatieve afstanden
te maken hebben. Maar zoals we hierboven al hebben gezien
botst dat met het gebruik van geografische Symbolen die con-
notaties met absolute afstanden in zieh dragen. Letten we ech
ter niet op dat laatste, dan zijn de afstanden tussen objecten
hetzij korter hetzij langer dan de afstanden tot andere objec
ten, en dat heeft: een betekenis van verwantschap.
Afstand is een metafoor voor overeenkomst [Fabrikant,
2001a]. Hoe verder objecten van elkaar af gelegen zijn, hoe on-
gelijker ze zijn; hoe dichterbij ze bij elkaar voorkomen, hoe
groter de overeenkomst ertussen is. Dat effect kan nog worden
versterkt door kartografische aanwijzingen zoals overeenkomst
in de vorm van de Symbolen of in de namen. In de Atlas van
de Belevingswereld liggen de plaatsen Geloof, Ongeloof en Bij-
geloof vlakbij elkaar. De streken Thuis en Regelmaat liggen
dicht bij de streken Saai en Landerig, de Moerassen van verve-
ling en de plaats Sleur. Voorbij de Bergen van Werk ligt de
Vlakte van Eenzamheid en de Desolaat woestijn. De streken
Vergankelijkheid en de Staat van Ontbinding liggen naast het
Geniete schiereiland, en 00k Wetenschap en Geloof zijn aan-
palend. In het stroomgebied van de Styx liggen de oases Sex,
Drugs en Rock-'n'-Roll vlak bij elkaar. Death Valley, Water
loo, Euthanasie, Westerveid, Harakiri, Zeis, Executie, Galg,
Treurmars, Dodenakker, liggen alle aan de Styx, op de 'leven-
de' oever ervan, op körte afstand van het Dodenrijk. Ik vraag
me trouwens af of de auteurs zieh gerealiseerd hebben dat de
'levende' oever op de kaart de Rive droite is en niet de Rive
gauche!
In Schlaraffenland liggen de landen Eten en Drinken naast el
kaar, evenals Vertering. De Sau Fluss (zeg maar 'het riool')
stroomt door alle drie. In dit geval heeft het aan elkaar grenzen
dus de betekenis van een enge verwantschap of overeenkomst.
Een grote afstand betekent een groot verschil: Hemel en Hei
liggen aan de verschillende uiteinden van de kaart van Schla
raffenland, en hetzelfde geldt daar voor het Land van de Jeugd
en het Land van de Ouderdom.
Regionalisatie
In de (Amerikaanse) Map of the Various Paths ofLife, is er spra-
ke van een onderverdeling in een twintigtal districten. De
meeste ervan hebben een negatieve betekenis, maar er zijn er
nog voldoende over die we positief kunnen duiden, zodat er
tenminste nog twee routes over de kaart (dus door het leven)
gevolgd kunnen worden waarlangs een moreel hoogstaand
persoon zieh kan wagen. Er is 00k sprake van een zekere volg-
orde in de tijd: vanuit de Hall of Parental Care kan men zieh
zorgeloos of indiscreet wagen in moreel laagstaande gebieden
zoals Poverty Maze en Indiscreet Range of Distress Borough.
Een voorbeeld van regionalisatie is het Tabakeiland in Schla
raffenland (figuur 3). Het gebruik van tabak is daar onderver-
deeld in Smaucherland (Rookland), Zullerland (Pruimland)
en Schnupferland (Snuifland). In het stroomgebied van de
Styx (figuur 8) vormen Manuscript, Typografie, Bladspiegel,
Buchmesse en Auteursrecht een deelgebied; een ander deelge-
bied is het Pantheon, waar o.a. Couperus en Slauerhoff liggen.
In het Rijk van de Liefde (figuur 4) kunnen zeven gebieden
worden onderscheiden, evenals een extra, onbenoemd gebied,
een soort woest bergland waar men de plaatsen Twistziekte,
Haat en Scheiding kan ontdekken. Van de zeven mogelijke be-
stemmingen vanuit het Land van de Jeugd is het Land van de
Gelukkige Liefde de enige positieve. Wanneer men het opper
vlak van de mogelijke bestemmingen vergelijkt, dan blijkt er
maar een kans van een op zeven te zijn op een gelukkige afloop!
Topologie
Topologie kan geen erg belangrijk gegeven geweest zijn ten tij-
de van de produetie van de morele fantasiekaarten die hier be-
schreven worden. In de Carte du Tendre is de volgorde tussen
de deugden of positieve handelingen die tot het huwelijk lei
den volstrekt toevallig, en hetzelfde geldt voor het Reich der
Liebe. Daar is het Land van de Gelukkige Liefde aanpalend
aan alle andere gebieden met uitzondering van het Land der
Ongelukkige Liefde, dat ervan wordt gescheiden door hetzij
het Gebied van de Vaste Denkbeeiden hetzij het Land der
Lüsten (met de plaats Hospitaal aan het verste eind). Hetzelfde
geldt voor Schlaraffenland, 00k daar is er geen sprake van een
rationele volgorde in de geboden inventaris van onze ondeug-
den. Misschien is het inderdaad terecht dat het Land van het
Vloeken dichtbij de Hei is gelegen, maar waarom het land der
Dwazen ernaast ligt ontgaat me.
In de kaart van het Land of Matrimony of van Les attaques de
l'amour is de topologie veel doordachter, mogelijk omdat dat
soort oorlogsvoering meer gei'nstitutionaliseerd was, met een
vaste volgorde van rituelen.
Het gebruik van de toponymie
Zoals hierboven aangegeven versterkt de overeenkomst met
bestaande plaatsnamen het idee dat het bij de fantasiekaarten
om echte kaarten gaat, en dat ze dus kartografische kwaliteiten
hebben (daaronder niet in de minste plaats de betrouwbaar-
heid). Hölle is het Duitse woord voor hei, en in de kaart van
Schlaraffenland wordt in het Höllische Reich, Tartari Reg-
num, 00k Höllandia genoemd, met de grootst mogelijke over
eenkomst met Höllandia, indertijd in Duitsland even bekend
als een oord van drank en scheiden als nu vanwege de drugs en
de euthanasie (figuur 5).
De losse zeden die in de i8e eeuw verondersteld werden in Ve
netie en de Orient te heersen, leidden de kartografen van
Schlaraffenland tot het woordgrapje op de Repubblica Venezia
door deze als Respublica Venerea aan te duiden. Vanuit de
plaats Brunst (bronst) in dit rijk gaat een karavaanpad over de
rivieren Koffie en Chocola (in die tijd veronderstelde ge-
slachtsdrift opwekkende middelen) naar de Arabische stad
Mokka. In het stroomgebied van de Styx (figuur 8) worden
00k bestaande namen als Grave, Made en Triest vanwege hun
dubbelzinnige betekenis in verband met het boekenweekthe-
ma 2003 (Leven en Dood in de Letteren), gelokaliseerd.
Het effect van het gebruik van toponiemen wordt nog ver
sterkt door het aanbrengen van een hierarchisch onderscheid
30
