46
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2003-XXIX-2
Op dit Geodesia-congres, dat wordt ge-
houden op 22, 23 en 24 oktober in de
Jaarbeurs te Utrecht, zijn alle leden van
de bij gin aangesloten verenigingen wel-
kom. Een mooi moment om bekenden
te ontmoeten en kennis te maken met
nieuwe gezichten.
De körnende maanden houden wij u op
www.geodesia.nl op de hoogte van verde-
re congresinformatie.
de congrescommissie
verslagen
Verslag studiedag Kaarten van
Amsterdam 1866-2000
De meest recent gehouden studiedag
van de NVK-werkgroep voor de Geschie-
denis van de Kartografie (wgk) kende
een wat teleurstellend deelnemersaantal.
Slechts rond de vijftig bezoekers deden
op 25 oktober 2002 Amsterdam aan voor
het bijwonen van de studiedag Kaarten
van Amsterdam 1866-2000. Op grond van
opgedane ervaringen in het verleden had
de wgk gerekend op toch wel het dub-
bele aantal deelnemers, dus dat viel even
tegen. Mogelijk dat de vrij late mailing -
het kostte de wgk enige moeite om het
definitieve programma rond te krijgen
de boosdoener was?
Hoe het 00k zij, aan het programma zelf
heeft het zeker niet gelegen. Dat pro
gramma bestond uit vier aantrekkelijke
lezingen over vooral de stedelijke ont-
wikkeling van Amsterdam en de karto-
grafische neerslag daarvan sinds de twee-
de helft van de I9e eeuw. Voorts werd
een bezoek gebracht aan twee voortreffe-
lijke tentoonstellingen. Zelfs een boot-
tocht door de Amsterdamse grachten
ontbrak niet!
De studiedag werd 's ochtends in het
Gemeentearchief Amsterdam geopend
door dagvoorzitter Jan Werner. Hij kon-
digde de eerste spreker aan en dat was
drs. Marc Hameleers. In zijn lezing ging
Hameleers onder meer in op de herzie-
ning van de Catalogus van Amsterdamsche
Plattegronden van A.E. d'Ailly uit 1934.
Deze gids is een 'beetje saai' en verdient
actualisering. Bovendien is er in de 2oe
eeuw veel nieuw kaartmateriaal van Am
sterdam bijgekomen. De nieuwe kaar-
tencatalogus gaat bestaan uit twee delen,
waarvan het tweede deel kort voor de
studiedag reeds was gepresenteerd1'. In
dit prachtig vormgegeven en gei'llustreer-
de deel beschrijft Hameleers de Amster
damse stadsplattegronden van nä 1866.
Het eerste deel, met daarin de over-
zichtskaarten van de hoofdstad voor
1866, moet over enkele jaren het licht
zien. Het jaartal 1866 is overigens niet
willekeurig gekozen. In dat jaar presen-
teerde stadsingenieur Van Niftrik zijn
nieuwe uitbreidingsplan. Ofschoon het
plan nimmer gerealiseerd werd, mar
keerde het een nieuwe fase in de stads-
uitbreidingen, namelijk de 'sprong' over
de Singelgracht. Hameleers schetste ver-
volgens de kartografische ontwikkeling
van Amsterdam sinds die tijd. Vier fac-
toren hebben die ontwikkeling bepaald:
de toepassing van de steendruk, de bloei
van de reclamekartografie, de permanen
te informering van het lokale bestuur en
de opkomst van de automatisering.
Daaruit voortvloeiende kaartsoorten wa
ren en zijn topografische overzichtskaar-
ten, gelegenheidskaarten, overzichtskaar-
ten met juridische grenzen en themati
sche kaarten.
De tweede lezing van de studiedag werd
verzorgd door dr. Ida Jager. Zij bood
een interessant overzicht van de betrok-
kenheid van stadsinspecteur Froger en
de al eerder genoemde Van Niftrik bij
de stedelijke ontwikkeling van Amster
dam in de tweede helft van de 19c eeuw.
Rond 1850 verkeerde de hoofdstad in
een deplorabele bouwkundige toestand.
'Het hart van Amsterdam klopt wel heel
flauwtjes', verzuchtte Thorbecke dan
00k in 1854. Froger maakte een gedetail-
leerd rapport van de stand van zaken en
pleitte onder andere voor het vernieu-
wen van tientallen bruggen. Op zijn in-
spectierondes maakte Froger frequent
gebruik van bijvoorbeeld buurtkaarten,
waarop de nodige aantekeningen werden
gemaakt. In de Amsterdamse archieven
zit dus het nodige 'verborgen' kaartma
teriaal, waaronder 00k bestek- en situ-
atietekeningen. Naast Froger was Van
Niftrik eveneens een belangrijke figuur
voor de stedelijke ontwikkeling na 1850.
Hij beschouwde de stad als een organis-
me en beschreef haar als 'een oude
vrouw met gehavend gebit'. Hoewel zijn
uitbreidingsplan het in het gemeentebe-
stuur niet haalde, mag Van Niftriks in-
vloed niet onderschat worden. Zo heeft
hij veel tot stand gebracht op het gebied
van de vernieuwing van riolering en
bruggen. Daarnaast zijn, mede door Van
Niftriks toedoen, duizenden bouw- en
situatietekeningen van de stad overgele-
verd.
De reeks lezingen over de stedelijke en
kartografische ontwikkeling van Amster
dam werd afgesloten door prof.dr.
Manfred Bock. De kunsthistoricus be-
Marc Hameleers wijst op een detail van de grote overzichtskaart van Amsterdam, met daarop Van
Nifiriks uitbreidingsplan van 1866 (foto: Marco van Egmond).
