Het gebruik van GIS bij het onderzoek
naar prekadastrale kaarten
V
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
E. Heere
historische kartografie, GIS, systeembeschrijving
historic cartography, GIS, System description
cartographie historique, sig, description de Systeme
TREFWOORDEN
KEYWORDS
MOTS-CLES
In 1999 is er aan de Universiteit Utrecht een onderzoek ge-
start naar kaartboeken [url i], In 2001 is er een studiedag ge-
heel aan dit onderwerp gewijd [Heere Storms, 2001].
Nu, twee jaar later, zijn er twee grote projecten afgerond. Een
project omvatte de beschrijving en digitalisatie van tien kaart
boeken in Delft, negen van het gemeentearchief Delft en een
van het Hoogheemraadschap Delfland. Het tweede project
was een pilot binnen het DiVA-project De Woonomgeving.
Voor deze pilot hebben we, naast wat we voor Delft hebben
gedaan, kaartboeken uit het Utrechts Archief en het Gelders
Archief bestudeerd en gedigitaliseerd. Binnenkort zijn de re-
sultaten hiervan te zien op internet [url 2] (figuur 1).
Een derde project rieht zieh op kaartboekjes in Zeeland.
Deze bedrijfskaartboekjes werden gebruikt door boeren om
hun grondgebruik bij te houden [De Klerk, 2001]. De twee
projecten hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van een
gis (Geografisch Informatie Systeem) ter ontsluiting van pre
kadastrale kaarten.
In deze bijdrage wordt ingegaan op de rol die een gis kan
speien bij het onderzoek naar en met prekadastrale kaarten.
Alvorens we hierop ingaan, wordt uitgelegd wat kaartboeken
zijn.
Wat zijn kaartboeken?
In kaartboeken hielden landeigenaren
(vaak religieuze instellingen, maar 00k
wel personen van adel) de administratie
van hun grondbezit bij. De kaarten to
nen een of enkele percelen, getekend als
eilandkaarten. De kaarten zijn meestal
handgetekend en daarom uniek. Het
oudst bekende kaartboek dateert van
1550 (kaartboek van het St. Barbara-
klooster te Delft). De boeken zijn waar-
schijnlijk gebruikt tot 1832, het jaar
waarin het kadaster in Nederland werd
ingesteld en de kaartboeken hun funetie
verloren. Omdat de kaarten uit kaart
boeken van voor de invoering van het
Drs. Elger Heere is werk-
zaam als junior-docent on-
derzoeker bij de
Faculteit Ruimtelijke
Wetenschappen, Universi
teit Utrecht, Heidelberg-
laan 2, 3584 CS Utrecht
[e] e.heere@geog.uu.nl
-> t3 a-ota* ■gfnteb J j jjjg -
De WoonOmgeving
jcj ImTormaBe 1 tttswiie jnteu
*1
I* Topogrtische
- a «s A n
Figuur 1. De kaartboeken-pilot op de site van De Woonomgeving.
kadaster zijn, wordt 00k wel gesproken van prekadastrale kaar
ten. Er zijn overigens 00k wel kaartboeken van na 1832 aange-
troffen. Deze boeken bevatten kadastrale uittreksels en worden
hier buiten beschouwing gelaten.
De kaarten zijn vaak rijk aan topografie, informatie over
grondgebruik en aardrijkskundige namen en persoonsnamen.
Dit maakt ze bijzonder geschikt voor diverse soorten historisch
onderzoek, historische geografie in het bijzonder [Storms,
2001].
GIS als zoekmachine
Bij de ontwikkeling van het systeem voor prekadastrale kaar
ten was het ontwikkelen van een beschrijvingsmethode voor
de prekadastrale kaarten de eerste stap die genomen moest
worden. De internationale kaartbeschrijvingsstandaard isbd
kan moeilijk op prekadastrale kaarten worden toegepast, daar
deze methode zieh rieht op gedrukte kaarten.
De kaartbeschrijvingen worden direct ingevoerd in een Access
database, waardoor de verwerking van de gegevens in een gis
wordt vergemakkelijkt.
De op de kaarten voorkomende percelen zijn gelokaliseerd en
op een moderne topografische kaart ingetekend. Hier wordt
25
