39
KARTOGRAFISCH TIJDSCHRIFT
2OO3-XXIX-4
DF. S L a ut a r f
O"
bij, en 7 daarvan slaan op plaacsen in de
onmiddellijke nabijheid van de hoofd-
stad Batavia, dat zijn Nederlandse naam
sedert 1617 draagt. En 9 ervan hoorden
thuis op de Banda Eilanden en sloegen
op nootmuskaat-percelen die al sedert
1640 bestonden (onder de zogenaamde
perkeniers). Van die 200 namen hadden
er slechts 50 geen officiele Indonesische
equivalenten in de lijst.
Dat beeld uit 1923 is hetzelfde als het
beeld dat we kunnen afleiden van de
kaarten van dit gebied van Blaeu (uit
1630): er zijn nauwelijks namen gegeven
door hetzij de Portugezen, de Spanjaar-
den of de Nederlanders in het westelijke
deel van de Indische archipel. Voorbij de
Molukken verändert dat beeld echter
volledig. De noordkust van Nieuw-Gui-
nea (van de Vogelkop tot aan de Bis
marck Archipel) kent bijvoorbeeld in de
talen van de verschillende Europese ont-
dekkingsreizigers series plaatsnamen zon-
der enige inheemse namen. Uit de lijst in
tabel 2 blijkt dat de Nederlandse namen
meestal commemoratief zijn en de
Spaanse meestal religieus of beschrijvend.
In figuur 4 zijn op een 17c eeuwse kaart
van Zuidoost-Azie de aan Europese talen
ontleende namen gemarkeerd. Er is een
duidelijke overgang te zien tussen het
westelijke, Maleise deel van de archipel
dat regelmatige handelsrelaties kende
met de rest van Azie (en dat daardoor
met naam en toenaam bekend was in
het westen, 00k al was dat uit de tweede
hand) en het Melanesische gebied van de
Papoea's in het oosten. De lijn die deze
twee werelden van elkaar Scheidt loopt
parallel aan de kust van Nieuw-Guinea
en dan noordwaarts naar de Filippijnen,
waar de Spanjaarden 00k hun eigen na
men toekenden aan de oostelijk gelegen
eilanden. De enige Europese namen in
het westelijk deel van de Indische Archi-
Figuur 4. Kaart van
Azie vervaardigd door
Frederik de Wit, Am
sterdam 1660. De in
het geel onderstreepte
namen zijn van
Maleise oorsprong; de
groene namen zijn
ontleend aan het
Nederlands, Spaans
of
pel slaan op vestingwerken (Batavia) en op opvallende punten
die voor de navigatie belangrijk waren (Vlacke hoek, Slyck-
hoec, Terra Alta, en M.S.Pedro voor de Kinabalu berg). Het is
niet duidelijk hoe de naam Purtegal op deze kaart op de west-
kust van Celebes is ontstaan; het is mogelijk de naam van een
inheemse nederzetting die iets weg had van het woord Portu
gal en daar wat naar toe geschreven is; er zijn namelijk geen
Portugese nederzettingen uit dat gebied bekend.
In Nederlands-Indie hadden inheemse Scholen in het begin
van de 2oe eeuw atlassen met hun eigen series plaatsnamen,
waarbij niet alleen de generieke naamsbestanddelen (zoals
kaap, straat en eiland) in het Maleis waren weergegeven maar
er 00k Maleise versies waren van Batavia (Betawi) en Buiten-
zorg (Bogor). Ook de met Nederlandse namen benoemde for-
ten kenden hun officiele Indonesische alternatieve versies: Fort
de Kock (Bukittingi), Fort Van der Capellen (Batu Sangkar).
Vanuit een toponymisch gezichtspunt maakt het bestaan van
deze namenlijsten met alternatieve versies de dekolonisatie wel
bijzonder gemakkelijk.
Landinwaarts buiten de Ecumene in de I8e eeuw
Zuid-Afrika
Analyse van Nederlandse kaarten van de Kaapkolonie uit de
i8e eeuw toont een grote meerderheid van beschrijvende na
men voor de fysieke objecten, zoals rivieren en bergen. Deze
namen vullen het grove door de Portugezen gegeven topony
misch kader verder in, zo goed als dat ging; een groot deel van
de kust was namelijk uitermate moeilijk toegankelijk vanuit
Tabel 2, Vergelijking van Nederlandse en Spaanse series geografische
namen voor de noordkust van Nieuw-Guinea tussen het huidige eiland
Waigeo en de plaats Finschhafen.
Abel Tasman 1644
Novo Guinea
C.Maba/Canam
Cabo de Goed Hoppe
Willem's Schouten eilanden
Arimoa
Moa
Akal
Witsen's reed
Bettaf
Vulcanus of brands eyiant
Brandende eylam
De bogt van goeden hoopen
Salomon Suwers' hoogte
Visschers Eyiant
Gerrits Dems Eyiant
Anthony Coen's eyland
S.Joan eyiant
Ortelius 1589 (gebaseerd op
Spaanse bronnen)
Terra dos Papous - a Jacobo Le
Maire dicta Nova
Guinea
Cainam
C.Hermoso
Primeiro Tucta/P.Primeiro
R. de S.Y.
Y. de las Martiles/dos Martillos
Punta Salida
La Ballena
B.Hermosa
Los Crespas/I.de los Cresbos
R. de S.Augustin
S.Augustin
R. de Siculas
Y. de Arti
C.BIanco
Isola de Humo
Isola de Mala gente
Badia hermosa
R. de Gaspar Ricuir
Isola de Ihombres blancos
La Barbuda
R.Baxo
Y. de S.loan
