De ruimte-tijd-kubus
bekeken vanuit het perspectief van de geovisualisatie
46
2003-xxix-4
M.-J. Kraak
theoretische kartografie, visualisatie, onderzoek TREFWOORDEN
theoretical cartography, visualisation, research KEYWORDS
cartographie theorique, visualisation, recherche MOTS-CLES
Inleiding
In de wereld waarin we leven zien we momenteel een toene-
mende behoefte aan meer persoonsgerichte geoinformatie.
Personen bewegen zieh door hun omgeving met behulp van de
laatste technologische snufjes, gestimuleerd door technische
ontwikkelingen rond de mobiele telefoon, de persoonlijke di
gitale assistent (pda) en het gps, die ieder speeifieke persoonlij
ke, locatiegerelateerde gegevens vereisen. Men wil op ieder
moment weten waar men is, hoe men van A naar B komt,
wanneer men aankomt en wat men daar kan verwachten. De
locatievraag is belangrijker dan ooit en beperkt zieh niet tot
navigatie alleen. Dergelijke instrumenten worden bijvoorbeeld
00k ingezet in het veld met mobiele Gis-toepassingen. Er is
dus niet alleen een toenemende vraag naar speeifieke gegevens,
het levert juist 00k een heleboel nieuwe gegevens op. Interesse
in de exploratie en analyse van deze nieuwe gegevensstroom
neemt toe [Mountain, 2004]. Geografen zien nieuwe moge-
lijkheden om het menselijke gedrag te bestuderen en dit ver-
klaart de hernieuwende interesse in de tijd-geografie van Hä
gerstrand [Hägerstrand, 1970; Hedley et ab, 1999]. Overigens
verdient het aanbeveling om privaey aspecten niet uit het 00g
te verliezen [Monmonier, 2002].
Vanuit een visualisatieperspectief is de ruimte-tijd-kubus het
meest prominente onderdeel van Hägerstrand's benadering. In
de basisuitvoering wordt de bodem van de kubus gerepresen-
teerd door de geografie (längs de x- en y-as), terwijl de hoogte
van de kubus gekoppeld is aan de tijd (de z-as). Een typische
ruimte-tijd-kubus bevat de ruimte-tijd-paden van individuen.
In de periode dat Hägerstrand zijn theorieen introdueeerde
was het maken van een dergelijke kubus een zeer bewerkelijke
aangelegenheid. Wilde men de kubus van verschallende kanten
bekijken, dan moest het gehele tijdrovende tekenproces diverse
malen herhaald worden vanuit diverse gezichtspunten. Van-
daag de dag bestaat er Software waarmee de kubus geheel auto
matisch vanuit een database gegenereerd kan worden. Ontwik
kelingen in de geovisualisatie laten bovendien toe dat de kubus
gekoppeld kan worden aan andere, alternatieve grafische voor-
stellingen, zoals de kaart, een diagram of een video-opname.
Gebaseerd op deze recente ontwikkelingen schets dit artikel
een uitgebreide interactieve en dynamische omgeving, waarin
een gebruiker de volle vrijheid heeft om de kubus te bekijken,
Prof. dr. M.-j. Kraak, ITC,
Instituut voor Geo-infor-
matle wetenschappen en
aardobservatie, Postbus 6,
7500 AA Enschede,
[e] kraak@itc.nl
te manipuleren en te bevragen. Het doel
van dit project is de realisatie van een vi-
sualisatieomgeving die creativiteit bevor-
dert en alternatieve perspectieven op de
gegevens biedt, en op die manier de her-
senen stimuleert tot nieuwe ideeen en
ondersteuning bij het oplossen van geo-
problemen.
Hägerstrand's tijd-geografie
De tijd-geografie bestudeert het ruimte-
lijk gedrag van individuen in de tijd.
Mensen volgen in hun dagelijks leven
paden door ruimte en tijd. Häger
strand's tijd-geografie ziet ruimte en tijd
als onafscheidelijk, hetgeen duidelijk
wordt wanneer men de grafische repre-
sentatie van zijn theorie bekijkr: de
ruimte-tijd kubus (figuur 1). Twee van
de drie assen van de kubus representeren
de ruimte, de derde de tijd. Dit maakt
de weergave mogelijk van de paden, be-
ter bekend als ruimte-tijd-paden (rtp),
zoals in figuur ib. In de realiteit wordt
de positie van een persoonlijk päd be
perkt door een aantal randvoorwaarden.
Men kan hierbij onderscheid maken
naar capaciteit (bijvoorbeeld de manier
van transport of de behoefte aan slaap),
naar koppeling (bijvoorbeeld meerdere
personen zijn op het werk of op de
sportvereniging), en naar autoriteit (bij
voorbeeld de (on)toegankelijkheid van
gebouwen of parken in ruimte en tijd).
Her voorbeeld in figuur la toont de be-
wegingen van de auteur op een doorsnee
donderdag in Enschede. De verticale lij-
nen duiden op een verblijf op een be-
paald punt. Deze locaties worden in Hä
gerstrand's theorie 'stations' genoemd;
in figuur ta zijn dir: thuis, zwembad,
