De ontwerpende en plannende mens. Tot nu toe zijn eigenlijk alleen beschrijvende
kaarten aan de orde geweest. Logisch dat abstrahering ook andersom is gaan werken,
t.b.v. de plannenmakerij. Oorlogsvoering (dat veel meer nog dan verstedelijking een
beroep doet op complexe planning en reageren op onverwachte omstandigheden) legt
de basis. De topografische kaarten hebben een militaire oorsprong, teruggaand op de
grote veldtochten van Napoleon die daarvoor behoefte had aan betrouwbare en up to
date stafkaarten. Niet-militaire toepassingen in de RO begint met het ordenen voor het
private eigendom (tuinen bij kastelen, Versailles e.d.), maar werd in de loop van de 19e
eeuw ook het instrument voor het ontwerp van de publieke ruimte. Vergelijk Plan van
Niftrik en van Kalff voor de planmatige uitbreiding van Amsterdam. Het vormde de
opmaat naar ruimtelijke ordening op basis van kaarten.
De technische revolutie(s). Er zijn vele soorten te onderscheiden (ontwikkeling van
reprotechnieken, de theodoliet en waterpas, luchtfotografie etc.) maar hier doelen we
vooral op de digitale technieken van de laatste decennia zoals CAD en GIS die tot een
omwenteling in de cartografische techniek hebben geleid.
Juridisering. De tweede reden voor precisie: kaarten voor het vastleggen van grenzen
en oppervlakken voor eigendom, rechten en verplichtingen. Kaarten die niet alleen de
topografische werkelijkheid vastleggen, maar ook het menselijke territorium verbinden
met de topografische verschijningsvorm. Noodzakelijk voor ondermeer belastingen
en rechtspraak. In feite al heel oud: kleitabletten uit Mesopotamia beschrijven
eigendommen. In Nederland i.v.m. waterstaat (waterschappen) al aan het einde van de
middeleeuwen bekend. Verklaart ook dat er voor de GIS-wereld twee niet vergelijkbare
basisbestanden bestaan: naast een topografische basiskaart van Nederland (TOP10vector)
van de Topografische Dienst ook een Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN)
bestaat die kadastrale (=eigendoms)grenzen als basis hanteert.
De analyserende mens. Eigenlijk vanaf het begin speelt niet alleen verbeelding van de
geografische werkelijkheid maar ook analyse en conclusies op basis van gegevens uit
deze geografische werkelijkheid een rol bij de groei van de cartografie. Vergelijk Fra
Mauro die niet allen de geografische maar ook de sociaal-culturele wereld in zijn
kaarten wil vatten. De wereld tekenen is de wereld begrijpen. Maar de echte cartografische
analyses, d.w.z. studie en analyse van velerlei verschijnselen met als gemeenschappelijk
kenmerk dat ze geografisch zijn te duiden (bevolkingssamenstelling, bevolkingsprognoses,
waterhuishouding, spreiding voedselgewassen etc.) komt pas in het midden van de 19e
eeuw echt van de grond. Met de opkomst en ontwikkeling van de sociografische analyses
en de RO wordt het een bloeiende tak. Vgl. de kaarten die door van Loohuizen voor
het AUP zijn gemaakt. Deze kaarten zijn ook de introductie van de 'onder- en de
bovenlaag', de (vereenvoudigde) geografische ondergrond voor een topografische
verankering van de bovenliggende laag met analysegegevens. Het 'basiskaartje' waarop
de gegevens werden ingetekend. De cartografische voorloper, zij het papier en analoog,
van de huidige GIS-systemen.
9
de legenda van nederland
