24
moeizame uitlezen van 't chronogram over te laten aan zijn bekla
genswaardige assistent, was vermoedelijk een van de oorzaken waar-
door pas luttele jaren geleden de druk-chronograaf ontstond, 'n in
strument dat, bestuurd door de chronometer, de waarnemingsmo
menten in cijfers op een strook papier drukt. In de oorspronkelijke
uitvoering waren intussen deze instrumenten zo zwaar en volumi
neus, dat ze slechts op vaste observatoria bruikbaar waren, maar nu
bestaan ook goed transportabele typen, in het bezit van een waarvan
het Laboratorium voor Geodesie te Delft zich mag verheugen.
Triviaal is bet dat, bij gebruik van een chronograaf, de chrono
meter moet worden voorzien van electrische contacten; een veel
principiëlere toepassing van de electriciteit voor tijdmeting is ver
wezenlijkt in de kwartsklok, in beginsel niets anders dan een fre
quentie-stabilisator met een ingebouwde synchroonklok. De stabili
satie van de frequentie van een wisselspanning wordt verkregen door
gebruik te maken van het bekende piezo-electrische gedrag van een
kwartskristal, een verschijnsel dat reeds vijf en zeventig jaar bekend
is, doch waarvan, zoals dat zo dikwijls gaat, pas in recente tijd in de
techniek gebruik is gemaakt.
Waren ook de eerste kristalklokken niet transportabel en uitslui
tend bedoeld voor de tijddienst van vaste observatoria, er zijn nu
ook draagbare typen, die voor geodetisch-astronomisch werk worden
gebruikt. Toch kunnen soms de grotere instrumenten met succes voor
dit doel worden aangewend, zoals bij vrij recente lengtebepalingen
in ons land. De gestabiliseerde wisselspanning van een kwartsklok
van het Radiolaboratorium van de P.T.T. in Den Haag, per telefoon
lijn overgebracht respectievelijk naar Leeuwarden, Ameland en
Zierikzee, dreef aldaar een sychroonmotor, die secunden-contacten
produceerde. Overigens werd, teneinde traagheidsverschijnselen in
de kabel-verbinding te ontgaan, de ligging van deze secunden-con
tacten ten opzichte van Greenwich-tijd niet afgeleid uit gegevens van
Den Haag, doch rechtstreeks bepaald door middel van radio-tijd
seinen.
Hier komen we dan op een andere toepassing van de electriciteit
in de geodesie: de radio-tijdseinen, waarmee dan niet bedoeld wor-
