Over de snelheid (het toerenaantal) van de machines hebben we met
opzet niets gezegd. De verschillen zijn vaak zeer aanzienlijk. We hechten
daar echter niet veel betekenis aan, omdat de meeste tijd toch gevergd
wordt door het instellen van de getallen en het noteren der resultaten.
Is de geschiedenis van het gebruik van elektrische rekenmachines in de
geodesie jong, nog jonger is de geschiedenis van het gebruik van reken
automaten. De ervaring met rekenautomaten is in de geodesie dan ook
nog zo gering, dat afgezien moet worden van een uitvoerige behandeling
van de verschillende typen van rekenautomaten.
Niet alle rekenautomaten werken elektronisch. In Duitsland is zelfs
speciaal voor geodetische berekeningen een rekenautomaat ontwikkeld,
de relaismachine Zll van de firma Zuse. Deze machine heeft echter
buiten Duitsland slechts weinig opgang gemaakt, waarschijnlijk van
wege haar betrekkelijk geringe mogelijkheden en beperkte snelheid,
althans vergeleken met de moderne elektronische rekenmachine. Om
dezelfde reden willen we ook voorbijgaan aan de niet-elektronische pons
kaartenmachines.
Een elektronische rekenautomaat is altijd nog minstens enige tientallen
malen zo duur als een elektrische tafelrekenmachine. Natuurlijk staan
daar voordelen tegenover. Deze betreffen in de eerste plaats wel de snel
heid, waarmee de berekeningen worden uitgevoerd. Deze is al gauw
enige honderdtallen malen zo groot als de snelheid van de tafelreken
machine. Hierbij moet dan worden bedacht, dat het grootste gedeelte
van de tijdsbesparing niet wordt verkregen door versnelling van de reken
kundige bewerkingen zelf, maar door het in belangrijke mate automati
seren van alle handelingen, die deze bewerkingen met zich meebrengen:
het noteren der tussen- en eindresultaten e.d.
Verhoging der snelheid is niet het enige voordeel van automatisering,
ook de betrouwbaarheid der berekeningen wordt vergroot door het
grotendeels uitschakelen van de bron van vele vergissingen: de mens.
Niet alleen de kwaliteiten van de machine zelf zijn van belang. De beste
machine is waardeloos, indien er geen staf van mensen aanwezig is die de
mogelijkheden der machine ook volledig weet te gebruiken. Belangrijke
vragen zijn dan ook: Welke service kan het desbetreffende rekenbureau
verlenen? Bestaat er een goede samenwerking met andere Tekenbureaus,
die over hetzelfde type machine beschikken? Hoelang heeft men ervaring
179
