stadhuistoren vind ik uit een berekening 12°28'55". Het is 3°26' groter
dan dat wat Snellius vindt. Voor de waarde 233°18' van Snellius be
reken ik 235°28'42" (2°11' groter) en voor 232°21'44" 234°33'08"
(2°11' groter).
Wegens de korte afstand van Snellius' standplaats naar het stadhuis
heeft een onzekerheid van de coördinaten van die standplaats grote in
vloed op het door mij berekende azimut 12°28'55", doch op een afstand
van 15,5 km is die invloed nauwelijks merkbaar. Hoe de fout van ca
2°10' in de oriëntering is ontstaan, zal altijd wel een raadsel blijven.
Van der Plaats weet er geen verklaring voor te geven [56]. Zou ze,
om toch een veronderstelling te wagen, veroorzaakt kunnen zijn doordat
Snellius, bij een oriëntering op de poolster, in de berekening van het azi
mut van die ster een tekenfout heeft gemaakt? Als hij op het moment van
zijn waarneming een azimut van ca 1°05' westelijk van het noorden zou
hebben berekend terwijl dit LOS' oostelijk van het noorden had moeten
zijn, dan zou het azimut naar den Haag 2° 10' meer hebben bedragen.
De meridianen in Alkmaar, Leiden en Bergen op Zoom als onderling
evenwijdig beschouwend, brengt hij nu dit foutieve azimut over op de
zijde Alkmaar-Bergen op Zoom. Hij begaat hier dus opnieuw een kapi
tale fout. Immers, het verschil in meridiaanconvergentie tussen deze
plaatsen, dat 21' 16" bedraagt, brengt hij in het geheel niet in rekening.
In werkelijkheid is het azimut van Bergen op Zoom naar Alkmaar
13°41'27",0 en dat van Alkmaar naar Bergen op Zoom 194°03,01",9.
Snellius vindt 11°26'02" [57] en uiteraard 191 °26'02Uit de door
Van Mussghenbroek bewerkte gegevens van Snellius, aangevuld met
waarnemingen die Van Musschenbroek zelf heeft verricht, resulteert
een azimut 10°51'57" [58]. Het is nog slechter dan dat van Snellius en
vergroot de waardering voor het werk van Van Mussghenbroek niet.
Door de hierboven besproken fout in de oriëntering vindt Snellius een
te grote projectie van zijn afstand Alkmaar-Bergen op Zoom op de meri
diaan. De fout in de aardomtrek tengevolge van het te grote breedte-
verschil tussen deze beide plaatsen wordt hierdoor iets minder ernstig.
Als resultaat vermeldt Snellius in zijn Eratosthenes Batavus "[59] dat
een graad op de meridiaan tussen Leiden en Bergen op Zoom een lengte
heeft van 28473 roeden en tussen Leiden en Alkmaar van 28510 roeden.
In werkelijkheid bedraagt de afstand langs de meridiaan tussen Alkmaar
en Bergen op Zoom 126636,0 m 33626 roeden. Eén graad langs de
31
