zelfde beoogd door beweegbare kruisdraden. Een enkele horizontale
draad in het midden van het gezichtsveld markeert het eigenlijke meet-
merk.
Een uiterst belangrijk onderdeel van de theodoliet is ook de verdeelde
cirkelrand. In 1919 heeft Wild de verdeelde glasrand geïntroduceerd.
Volgens onderzoekingen van F. B. Ordning waarbij na verloop van tijd
een toenemen van de periodieke randfout is geconstateerd, is het niet
uitgesloten dat, door de wijze van bevestigen van de te verdelen glasrand
op de verdeelmachine, spanningen worden opgeroepen die bij uit
werken deformaties teweeg brengen. Dit onderzoek wordt nog voortge-
gezet.
Figuur 2 toont de gevonden periodieke randfouten van de bij de Bijhou-
dingsdienst van de Rijksdriehoeksmeting in gebruik zijnde theodolieten
Wild T 3. Figuur 3 geeft hetzelfde voor de in april geleverde en onder
zochte T 3 no. 58204. De instrumenten zijn volgens de methode Heuve-
link onderzocht. De vraag of de kwaliteit van de nieuwe theodoliet
blijvend is, zal pas na latere onderzoeken beantwoord kunnen worden.
Hoewel de invloed van de periodieke randfout door de toegepaste meet
methode kan worden geëlimineerd, beïnvloedt deze fout wel de uit de
waarnemingen berekende schatting van de nauwkeurigheid. Teneinde
hiervoor representatieve waarden te vinden zijn voor de eerstgenoemde
vier T 3's dubbelschalen geconstrueerd waaruit de correcties van de
aflezingen volgen.
Vóór 1925 werden de meeste randverdelingen nog volgens de kopieer
methode of met halfautomatische verdeelmachines aangebracht. Daarna
trad hiervoor de automatische machine in de plaats. Tegenwoordig
worden ook gecompenseerde randverdelingen gemaakt waarbij twee
verdeelde glasringen zo worden gekit dat de gemiddelde randstrepen
van beide verdelingen praktisch foutloos zijn. Hiervoor worden twee
verdelingen bij elkaar gezocht die deze compensatie zo goed mogelijk
kunnen bewerkstelligen. (Askania-Warte nr. 53). Randen groter dan
ongeveer 15 cm worden nog steeds van metaal vervaardigd.
Ook de wijze van aflezen van de rand heeft in de loop der jaren aan
zienlijke verbeteringen ondergaan. Oorspronkelijk werd de plaats van
de index op de rand eenvoudig geschat. Omstreeks 1300 paste Levi ben
Gerson, vermoedelijk als eerste, het principe van de trans versaalver-
deling toe. In 1542 introduceerde Pedro Nunez een aflezing met behulp
59