zelfde beoogd door beweegbare kruisdraden. Een enkele horizontale draad in het midden van het gezichtsveld markeert het eigenlijke meet- merk. Een uiterst belangrijk onderdeel van de theodoliet is ook de verdeelde cirkelrand. In 1919 heeft Wild de verdeelde glasrand geïntroduceerd. Volgens onderzoekingen van F. B. Ordning waarbij na verloop van tijd een toenemen van de periodieke randfout is geconstateerd, is het niet uitgesloten dat, door de wijze van bevestigen van de te verdelen glasrand op de verdeelmachine, spanningen worden opgeroepen die bij uit werken deformaties teweeg brengen. Dit onderzoek wordt nog voortge- gezet. Figuur 2 toont de gevonden periodieke randfouten van de bij de Bijhou- dingsdienst van de Rijksdriehoeksmeting in gebruik zijnde theodolieten Wild T 3. Figuur 3 geeft hetzelfde voor de in april geleverde en onder zochte T 3 no. 58204. De instrumenten zijn volgens de methode Heuve- link onderzocht. De vraag of de kwaliteit van de nieuwe theodoliet blijvend is, zal pas na latere onderzoeken beantwoord kunnen worden. Hoewel de invloed van de periodieke randfout door de toegepaste meet methode kan worden geëlimineerd, beïnvloedt deze fout wel de uit de waarnemingen berekende schatting van de nauwkeurigheid. Teneinde hiervoor representatieve waarden te vinden zijn voor de eerstgenoemde vier T 3's dubbelschalen geconstrueerd waaruit de correcties van de aflezingen volgen. Vóór 1925 werden de meeste randverdelingen nog volgens de kopieer methode of met halfautomatische verdeelmachines aangebracht. Daarna trad hiervoor de automatische machine in de plaats. Tegenwoordig worden ook gecompenseerde randverdelingen gemaakt waarbij twee verdeelde glasringen zo worden gekit dat de gemiddelde randstrepen van beide verdelingen praktisch foutloos zijn. Hiervoor worden twee verdelingen bij elkaar gezocht die deze compensatie zo goed mogelijk kunnen bewerkstelligen. (Askania-Warte nr. 53). Randen groter dan ongeveer 15 cm worden nog steeds van metaal vervaardigd. Ook de wijze van aflezen van de rand heeft in de loop der jaren aan zienlijke verbeteringen ondergaan. Oorspronkelijk werd de plaats van de index op de rand eenvoudig geschat. Omstreeks 1300 paste Levi ben Gerson, vermoedelijk als eerste, het principe van de trans versaalver- deling toe. In 1542 introduceerde Pedro Nunez een aflezing met behulp 59

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

Lustrumboek Snellius | 1960 | | pagina 60