die niet in dezelfde verticaal liggen nul, wanneer deze punten gelegen zijn in een gesloten oppervlak dat in elk van zijn punten loodrecht staat op de richting van de zwaartekracht. Voor het verplaatsen van de massa eenheid langs zo'n vlak wordt door de zwaartekracht geen arbeid ver richt. Het arbeidsvermogen (de potentiaal) is derhalve voor alle punten van het vlak gelijk; vandaar de naam equipotentiaalvlak (ook wel niveau vlak of waterpasvlak) Dank zij deze definitie kunnen we nu algemeen spreken van het hoogte verschil van twee punten A en B op aarde, ook al liggen deze punten niet in dezelfde verticaal. Het bepalen van dit hoogteverschil omvat in principe twee handelingen: (fig. 1) a. zoek in de verticaal van het punt B een hulppunt B' dat in hetzelfde equi potentiaalvlak ligt als A. Het hoogte verschil AB' is per definitie nul. Dit noemen we waterpassen; b. meet het hoogteverschil BB' langs de ^^waterpassen verticaaldit hoogteverschil is het gevraagde hoogteverschil AB. Dit noe- Flg' 1 men we hoogtemeten. De instrumenten voor deze beide handelingen zullen we in de volgende paragrafen behandelen. 1 Waterpassen onder gebruikmaking van natuurlijke niveauvlakken 1.1 De eerste en eenvoudigste methode van waterpassen is die, waarbij men gebruik maakt van in de natuur aanwezige niveauvlakken, b.v. het wateroppervlak van een sloot, een meer of de zee. Helaas is een werkelijk bruikbaar niveauvlak in de natuur een zeldzaamheid; tenge volge van golfbeweging, stroming, getij beweging, enz. zal in de meeste ge vallen het wateroppervlak afwijken van een werkelijk niveauvlak. Toch is de methode in de achter ons liggende eeuwen van belang geweest, speciaal in ons polderland waar door het stopzetten van de bemaling stroming zo goed mogelijk kon worden vermeden. Bij voorkeur werd een ijsbedekking afgewacht, waardoor het effect van de wind praktisch was geëlimineerd (de zgn. waterpassing over het ijs). Enkele peilmerken in Amsterdam werden door Krayenhof in 1812 op deze wijze gecontro leerd. 74

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

Lustrumboek Snellius | 1960 | | pagina 75