uitschuifbare oculairbuis ontwikkeld tot de moderne richtkijker met cen trale instellens. De optische micrometer die thans op elk nauwkeurig- heidswaterpasinstrument voorkomt, moeten we meer als onderdeel van de baak dan behorend tot de kijker beschouwen. 2.3 Het aanbrengen van een vizierinrichting, vast verbonden aan de glasbuis, is eigenlijk niet de meest logische ontwikkeling van de „Kanalwage". Een fraaiere oplossing vinden we bijvoorbeeld in het instrument van de Engelsman Keith (1790)in beide opstaande einden van een met kwik gevulde U-buis liggen drijvers, waarop diopters zijn aangebracht (fig. 7). De diopters definiëren een lijn evenwijdig aan de raaklijn aan het niveauvlak door de beide kwikspiegels, mits de afstanden van de diopters tot de kwikspiegels gelijk zijn. Bij dit apparaat is dus wel een regelingseis aanwezig, er behoeft tijdens het gebruik echter niet ingespeeld te worden. Een algemeen kenmerk van deze categorie is dat de horizonteerinrichting en de vizierinrichting niet identiek zijn, doch wel in fysisch verband staan. Bij het instrument van Keith is dit verband het drijvend evenwicht van de diopterdragers in het kwik. Tot deze categorie behoren ook enkele instrumenten waarbij geen vloei stof wordt gebruikt voor de horizonteerinrichting, bijvoorbeeld het slingerwaterpas (Duits: „Pendelwage"). Loodrecht op een cardanisch opgehangen loodstaaf is een vizierinrichting (meestal met diopters) aan gebracht (fig. 8). Als de loodstaaf dus in de richting van de verticaal vrij hangt, zal de vizierlijn raken aan een niveauvlak, mits de hoek tussen vizierlijn en loodstaaf inderdaad 90° is (regelingseis)Het fysisch ver band tussen horizonteer- en vizierinrichting is hier de starre verbinding tussen loodstaaf en diopters. Een dergelijk instrument bouwde Picard in 1670. 79

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

Lustrumboek Snellius | 1960 | | pagina 80