de jacobsstaf
Het is merkwaardig, dat op het embleem van ons gezelschap een jacobsstaf staat
afgebeeld. Waarschijnlijk is dit instrument nooit door een landmeter gebruikt.
Voor de zeevaarder rond het jaar 1550 was het echter een instrument waarmee
hij voldoende nauwkeurig zijn positie kon bepalen. Teneinde iets te vertellen
over de ontwikkeling van de hoekmeetinstrumenten is het noodzakelijk een
heel eind terug te gaan in de geschiedenis. Het oudst bekende voorbeeld van
een hoekmeetinstrument is het astrolabium. Dit werd gebruikt in Babylonië
omstreeks 700 v. Chr. Het British Museum te Londen beschikt over een vrij
gaaf exemplaar uit deze tijd. Het bestaat uit een ronde, van klei gebakken
vlakke schijf, waarop in poolcoördinatenstelsel door inkervingen de sterren
hemel is vastgelegd, die toen in Babylonië zichtbaar was. De sterrenbeelden
Grote Beer en Orion zijn er op terug te vinden. Het astrolabium moet heel
lang gebruikt zijn. De opvolger hiervan, het bolvormige astrolabium, gebruik
ten de astronomen in de vijftiende eeuw. Het Museum of the History of Science
in Oxford is in het bezit van een bolvormig astrolabium, daterend uit het jaar
1450. In de tussenliggende eeuwen hebben de ,,wal"astronomen stukje voor
stukje de geheimen van de sterrenkunde voor de plaatsbepaling ontleed. Het
zijn de zeevarenden geweest die haar voor hun navigatie hebben beproefd.
Deze astronomische kennis en het magnetisch kompas maakten de grote ont
dekkingsreizen na 1470 mogelijk.
Behaïm introduceerde een nieuw hoekmeetinstrument, de zeering of zeeastro
labium op de Portugese vloot. Columbus, die zijn ervaring als navigator en
kaartenmaker had opgedaan heeft de zeering geregeld gebruikt. Op zijn vier
ontdekkingsreizen naar Amerika en West-lndië schrijft hij in het journaal, dat
hij hiermee de hoogte van de Noordster meet. De uitkomsten waren helaas
niet erg nauwkeurig. Dit kwam doordat een schietlood de richting van de
verticaal moest weergeven en dat zal op de kleine beweeglijke schepen van
toen niet eenvoudig geweest zijn, zeker niet op hoge breedten, waar veel slecht
