18
Ook al stel ik hier voorop dat arbeidsverdeling en de
daarmee gepaard gaande specialisatie de weg vormt naar
ontplooiing van meer menselijke mogelijkheden, daarmee
is niet ontkend dat de zaak problematische kanten heeft.
Integendeel. Het is maar al te duidelijk dat met de
voortschrijdende arbeidsverdeling gevaren voor de ont
plooiing van echte menselijkheid optreden, waardoor
datgene dat door de arbeidsverdeling aan de ene kant
gewonnen wordt, aan de andere kant verloren dreigt te
gaan. Vooreerst dreigt het gevaar dat de mens de ge
vangene wordt van zijn specialisatie, dat hij praktisch
gereduceerd wordt tot een weliswaar intelligente, maar
maatschappelijk blinde schakel in het maatschappelijk
apparaat. Het tweede gevaar is daarmee nauw verbonden
de samenleving dreigt te verworden tot een apparaat dat
niet meer door de mensen beheerst wordt, maar dat de
mensen beheerst. Juist omdat beide dingen nauw met
elkaar verbonden zijn acht ik mij gerechtigd de proble
matiek aan te pakken langs één kant, die van de gevaren
die de maatschappij als menselijke samenleving bedreigen.
De arbeidsverdeling is onproblematisch zolang de samen
leving het stabiele organische karakter van de traditio
nele maatschappij heeft. Daar is het leven nog over
zichtelijk; in die traditionele, stabiele, organische
maatschappij is het nog mogelijk voor de intellectueel
om het geheel van de maatschappij te overzien.
De problemen ontstaan met de ontwikkeling van de
moderne samenleving. Deze is hierdoor gekarakteriseerd
dat zij de individuele mensen de vrijheid geeft om zowel
op materieel als geestelijk gebied ieder voor zich mense
lijke verrijking na te streven.
Zowel op materieel als geestelijk gebied heeft het libera
lisme de deur geopend voor een geweldige ontplooiing
van menselijke mogelijkheden die zich heel duidelijk
aftekenen in onze snelle economische, en ook in onze
wetenschappelijke vooruitgang. Het liberalisme was
anderszijds echter door individualistische mensbeschou
wing, die eraan ten grondslag lag, de oorzaak dat de
mensen op den duur de controle over deze ontwikke
lingen gingen verliezen. Men veronderstelde dat iedereen
