naar is, deze vraag nu wordt bepaald door de keuze
vrijheid van de consument. In feite klopt dit echter niet
meer, aangezien degenen die het produktieapparaat be
heersen via de moderne publiciteit en reclametechnieken
deze keuze beïnvloeden. De groot-industrie dringt aan de
mensen de goederen op die zij vervaardigt en zij schept
de behoeften die nodig zijn om afzet te vinden voor
haar produkten.
U ziet hier de verkering van rationaliteit in irrationali
teit. Oorspronkelijk rationaliseert men het proces waarin
de middelen voor bevrediging van zich uitende menselijke
behoeften vervaardigd worden. Met de verzelfstandiging
van het produktieproces tot een apparaat waarvan de
instandhouding en de ontwikkeling zelf doel wordt,
wordt de rationele productiviteit doel op zich.
Terwille van het rationeel functioneren van het produktie
proces moet het gedrag van de consument „gerationali
seerd" worden d.w.z. aangepast aan de eisen van het
produktieapparaat. Daarmee wordt de rationaliteit
irrationaliteit, de mens die het doel zou moeten zijn van
het produktieproces wordt een middel van dit proces.
Een tweede puntDe organisatie van het samenleven en
samenwerken der mensen wordt steeds rationeler. Alleen,
de vraag hoe het samenleven en samenwerken georga
niseerd moet zijn om de mens in zijn contact met de
medemens tot zijn recht laten komen wordt niet of
nauwelijks gesteld; zij is in elk geval niet bepalend voor
de vorm die de organisatie aanneemt.
Organisatie als disciplinering van het individuele gedrag
tot afstemming op elkaar is een dringende noodzaak in
een maatschappij met voortschrijdende arbeidsverdeling.
Maar de vraag is hoe dit gebeurt, of deze disciplinering
een zaak is die de mensen zichzelf opleggen dan wel een
zaak die hun van buitenaf door de abstracte eisen van
het apparaat wordt opgelegd. Volgens de theorie hier
bedoel ik de individualistische liberale theorie die aan
onze maatschappij oorspronkelijk ten grondslag ligt is
de organisatie van het maatschappelijk leven niets anders
dan de resultante van oneindig veel contracten die de
mensen in volkomen vrijheid met elkaar afsluiten. De
20
