22
feitelijkheid echter logenstraft deze theorie: De organi
satie van onze samenleving komt niet meer voort uit
vrijheid; ook hier heeft de rationaliteit een proces van
verkering ondergaan. Organisatie is een rationeel middel
om mensen in staat te stellen gezamenlijke doeleinden
na te streven, ze verliest haar menselijke rationaliteit
waar de oorspronkelijke doelstelling, het gezamenlijk
nastreven van bepaalde doeleinden uit het oog wordt
verloren, waar het wrijvingsloos functioneren van het
organisatorisch apparaat doel wordt. Daar is de organi
satie geen middel meer voor de mens om op vrije wijze
met zijn medemens samen te leven, maar wordt de mens
een middel, een object van maatschappelijke organisatie.
Voordat ik overga tot het derde punt een opmerking
over de rol van de wetenschap bij deze, als ik het zo
noemen mag, irrationele rationalisatie zowel van de
produktie als van de organisatie.
De ontwikkeling van het produktieapparaat geschiedt
vooral dankzij het vernuft van de wetenschappers die
direct of indirect in dienst van dit apparaat staan.
Theoretisch is hun wetenschap neutraal. Zij kan even
zeer een bijdrage vormen voor een produktie in dienst
van werkelijke als van vervalste menselijke behoeften. In
de feitelijke omstandigheden weet de wetenschapper
vandaag niet of hij met zijn wetenschap al dan niet de
mensen een dienst bewijst. Zij dient zelfs de aanpassing
van de consumenten aan het produktieapparaathet
opdringen van goederen en het scheppen van behoeften
wordt vooral mogelijk gemaakt door de ontwikkeling
van de menswetenschappen. Deze hebben, zoals de Duitse
socioloog Schelsky dat zegt, „Human- und Sozial-
Techniken" ontwikkeld om de mensen aan te passen
aan de eisen van het produktieapparaat. Inzoverre psy
chologen en sociologen de middelen verschaffen om de
mensen op deze wijze te manipuleren is er natuurlijk
geen sprake van dat zij met hun wetenschap in dienst
van de mens staan. Tenslotte nog: ook de rationalisatie
van de organisatie der menselijke samenwerking wordt
door de wetenschap mogelijk gemaakt. De wetenschap
wijst de weg, om het een beetje sarcastisch uit te drukken,
