30
meenschap van wetenschappers voorop gaan haar
eigen oriëntering denkend gaan bepalen.
Reflecterend op Durkheim hebben we gezien dat welis
waar met toenemende arbeidsverdeling de noodzaak tot
grotere solidariteit, grotere eenheid sterker wordt, maar
dat dat niet een zaak is die vanzeli komt. Grotere af
hankelijkheid en meer draden die ons met elkaar verbinden
hebben op zichzelf alleen maar tot gevolg, dat er méér
machtsverhoudingen en gevaarlijker machtsverhoudingen
ontstaan. Als er niets gebeurt waardoor het geheel als
geheel probeert zich zelf te leiden en zijn eigen doel
stellingen reflecterend tot richtlijnen te maken, zal de
samenleving een strijd worden van allen tegen allen,
waarin iedereen de macht die hij door zijn onontbeer
lijkheid heelt, gebruikt om van anderen en van de
samenleving als geheel dingen af te dwingen.
Tenslotte het element wat de reflectie op Mannheim ons
bracht. Geestelijk leiderschap is nodig en planning is
nodig, maar waar het vooral om gaat is dat wij zien te
komen tot een gezamenlijke geestelijke activiteit waarin
wij reflecteren, kritisch reflecteren over wat de samen
leving nastreeft, wat zij feitelijk realiseert en wat zij zou
moeten realiseren. De quintessens van wat wij moeten
nastreven is derhalve dat de samenleving als denkende
gemeenschap aan de samenwerking, die tussen haar leden
plaatsvindt, leiding geeft, om aldus de activiteit van
allen samen op werkelijke menselijke doeleinden te
richten.
Wat daartoe nodig is, kan ik alleen kort in twee con
clusies aangeven, die u zeer algemeen zullen lijken te zijn
en misschien nog te weinig voorbereid, maar waaraan
wij niet voorbij kunnen.
De eerste is dat wij ons moeten gaan realiseren dat aan
overleg over de grote vragen van onze maatschappij veel
meer tijd gegeven moet worden dan tot nu toe het geval
is. Bij ingenieurs is er vaak een houding om conferenties,
overleg te beschouwen als verloren tijd, tijd waarin je
niet werktWij moeten ons realiseren dat in een samen
leving waarin steeds meer mensen steeds intensiever
met elkaar verweven zijn, overleg en samendenken een
