32
levensnoodzaak gaat worden. Als u mij vraagt wat het
kenmerkende moet zijn van de samenleving van de
naaste toekomst, dan meen ik dit niet beter te kunnen
aangeven, dan door te zeggen, dat het zal moeten zijn
een permanent congresserende, confererende, over
leggende gemeenschap. Ik zeg het in de vorm van een
slagzin, om een gedachte die ik zelf nog niet helemaal
precies tot uitdrukking kan brengen, aan u te suggereren.
Mijn tweede conclusie is, dat onderwijs en opvoeding
gericht zullen moeten zijn op het voortbrengen van een
mensentype, dat de eigen specialisatie steeds weet te zien
in het grotere geheel, en dat in elk geval zoveel alge
meen maatschappelijke ontwikkeling heelt dat een reëel
gesprek tussen verschillende wetenschappen mogelijk
wordt. Om dit toe te spitsen op de universiteit, waarover
ik tot nu toe nog niet gesproken heb, moet ik uw aan
dacht vragen voor een onderscheid dat tegenwoordig
gemaakt wordt binnen het wetenschappelijk kennen.
Ik bedoel hier een onderscheid dat, sinds de kritiek op de
bestaande sociologie losgekomen is, voortdurend naar
voren gebracht wordthet onderscheid tussen instru
menteel kennen en weten en emancipatoir kennen en
weten. Ik moet daartoe nog even uw aandacht vragen
voor iets dat misschien in eerste aanleg een zaak lijkt te
zijn voor sociologen.
De sociologie, zoals die tot voor enkele jaren beoefend
werd, zag het als haar ideaal om kennis van de samen
leving te verkrijgen, vergelijkbaar met die van de
natuurwetenschappen. Deze op natuurwetenschappelijke
wijze verkregen kennis van de samenleving is in deze zin
instrumenteel dat zij intellectuele beheersing van de
realiteit mogelijk maakt en derhalve gebruikt kan worden
als technisch bruikbare kennis, die de mogelijkheid biedt
tot technische beheersing van de menselijke werkelijk
heid. U kent deze gang van zaken uit de relatie tussen
natuurwetenschappen en techniek of technologie.
Sociologie op deze manier bedreven levert kennis die
bruikbaar is voor technische beheersing van de sociale
werkelijkheid. Dat betekent dat de sociologie de kennis
levert die het mogelijk maakt de mensen technisch te
