ZWAARTEKRACHTMETINGEN OP ZEE EN HET SEASAT PROJECT
ir. G.L. Strang van Hees
G. LStrang van Hees is bij het laboratorium voor Geodesie
werkzaam als wetenschappelijk medewerker. In deze functie
is hij nauw betrokken bij het onderwijs en onderzoek m.b.t.
het zwaartekrachtsveld van de aarde en de toepassingen in
de geodesie
1. Historisch overzicht
In 1849 publiceerde de Engelse astronoom Stokes een theorie
die de koppeling tot stand brengt tussen de geodesie en het
zwaartekrachtsveld van de aarde. In deze theorie wordt afge
leid dat de vorm van de geoide te berekenen is uit zwaartekracht
metingen op het aardoppervlak. Voorwaarde is dat de zwaarte
kracht over de gehele aarde bekend moet zijn, want de formule
van Stokes bestaat uit een integraal over de hele aarde. Nu, 130
jaar later, is aan deze voorwaarde nog steeds niet voldaan. Er
zijn grote delen van de aarde waar de zwaartekracht nog onbe
kend is, vooral op de oceanen, die 70 van de aarde bedekken.
Dit is niet verwonderlijk, daar het meten van de zwaartekracht
op zee een moeilijke zaak is. De instrumenten die hiervoor zijn
ontwikkeld bestaan uit slingers of uit constructies met gevoelige
veren en deze gaan op een slingerend schip de gekste bewegin
gen maken.
Toch is er veel gebeurd sinds Stokes zijn theorie bekend maakte.
De Nederlandse geodeten mogen er trots op zijn dat de grootste
pionier op dit gebied onze landgenoot Vening Meinesz is geweest.
In 1915 werd de pas afgestudeerde civiel ingenieur Vening Mei
nesz belast met het uitvoeren van zwaartekrachtsmetingen in
Nederland met een in Duitsland ontwikkeld slingerapparaat. In
Nederland was de bodem echter zo onstabiel dat nauwkeurige
metingen niet mogelijk waren. Vening Meinesz kwam toen op het
idee om de bodembeweging te elimineren door twee slingers te
gebruiken. Doordat beide slingers dezelfde storing ondervonden
van de bodemtrilling, was in het verschil tussen beide slingers
de storing geëlimineerd. Het principe werkte zo goed dat de ge
dachten al gauw opkwamen om dit ook te proberen op een schip.
Dit leverde in eerste instantie een teleurstelling op, doch via
een vriend werd Vening Meinesz er op attent gemaakt dat onder
zeeboten veel rustiger zijn dat oppervlakte schepen. En inder
daad bleek het principe te werken.
103
