3. Zwaartekracht opname op de Noordzee
Aan de afdeling der Geodesie zijn met name door Prof. Baarda,
nieuwe theorieën ontwikkeld over de bepaling van de vorm van
het aardoppervlak en de equipotentiaalvlakken. De gegevens van
de Seasat altimetrie gecombineerd met zwaartekrachtsmetingen
geven een unieke mogelijkheid on de nieuwe theorieën in de
praktijk te toetsen. Daarom heeft Prof. Baarda binnen de Rijks
commissie voor Geodesie een krachtig pleidooi gehouden om de
zwaartekrachtsmetingen op de Noordzee mogelijk te maken.
De goede relatie tussen de Koninklijke Nederlandse Marine en
de afdeling Geodesie, die door Vening Meinesz was opgebouwd
werd weer tot leven gebracht. Van augustus tot oktober 1979
kregen wij de gelegenheid om aan boord van Hr. Ms. MBuyskesn
zwaartekrachtmetingen uit te voeren.
Dit is een marinevaartuig, speciaal bestemd voor hydrografisch
werk op de Noordzee. Op het kaartje van fig. 2 is het patroon van
lijnen aangegeven dat in deze tijd gevaren is. Totaal ongeveer
10.000 kmDe afstand tussen de lijnen is 20 km. Dit netwerk
sluit aan op het Engelse en Deense zwaartekrachtsnet op de
Noordzee. Behalve de zwaartekracht werden ook de diepte en de
aardmagnetische veldsterkte gemeten. Onze moderne zeegravi-
meter stelde ons in staat met een precisie van één milligal, dat
is 10~6 deel van de zwaartekracht, continu tijdens het varen de
zwaartekracht te registreren.
Voor een goede meting was echter ook een goede plaatsbepaling
noodzakelijk. Het schip had de beschikking over een Hi-Fix-6
systeem, dat zeer nauwkeurig werkte in het zuidelijk deel van de
Noordzee. Ten noorden van Nederland was de ontvangst echter
slecht, zodat besloten werd een Pulse-8 systeem te huren. Dat
is een hyperbolisch plaatsbepalingssysteem met zenders in
Engeland, Denemarken en Noorwegen. De nauwkeurigheid van de
plaatsbepaling was in de orde van 40 m. Er werden, afhankelijk
van de ontvangst, drie tot zes hyperboolpatronen waargenomen
en berekend, zodat door vereffening een controle op de nauwkeu
righeid van de plaats verkregen werd. Deze on-line controle is
zeer essentieel op zee, daar het enorm kostbaar is als te laat
ontdekt wordt dat de plaatsbepaling niet goed was. In het verle
den moesten meermalen geofysische opnamen van oliemaatschap
pijen worden overgedaan wegens slechte posities. De precisie
van de plaatsbepaling was vooral van belang voor de berekening
van de snelheid van het schip. De gemeten zwaartekracht moet
gecorrigeerd worden, afhankelijk van de snelheid van het schip,
de zgn. tTEötvösTT-correctie. Hiervoor moet de snelheid tot op 0,1
mijl per uur en de koers tot op één graad nauwkeurig bekend zijn.
Dit stelt hoge eisen aan de plaatsbepaling. Tevens werden de be
wegingen van het schip ten gevolge van de golfslag gemeten. Op
108