RECENTE ONTWIKKELINGEN MET BETREKKING TOT DE
MATHEMATISCH-FYSISCHE GEODESIE
prof. ir. J.C. de Munck
J. C. de Munck is hoogleraar in de electronische afstandsmeting
en plaatsbepaling aan de afdeling der Geodesie. Hij is verder
voorzitter van de vakgroep mathematische- en fysische geodesie
(vakgroep A).
1. Omschrijving van het vakgebied
De mathematisch-fysische geodesie, of in minder verhullende en
meer Nederlandse woorden: de wis- en natuurkundige landmeet
kunde, houdt zich bezig met de bepaling van de vorm en de afme
tingen van de aarde en het uitwendig zwaartekrachtsveld daarvan.
Op het eerste gezicht lijken dit twee duidelijk gescheiden zaken:
vorm en afmetingen tegenover het zwaartekrachtsveld.
Het is echter zo, dat ons leven op aarde - en meer in het bijzon
der het leven van geodeten - sterk beihvloed wordt door het
zwaartekrachtsveld. We weten allemaal dat de benodigde arbeid
voor het verplaatsen van een fietser, van een vliegtuig en van
water sterk afhangt van de helling van de beweging ten opzichte
van de horizontale richting, welke laatste een gegeven is van het
zwaartekrachtsveld. De geodeet heeft bovendien te maken met
het feit dat de lucht min of meer horizontaal gelaagd is (refrak-
tie, barometrische hoogtemeting) en ook het water (referentie-
vlak voor hoogtemetingjZeeniveau) en de aarde zelf. Verder
oriënteert de landmeter zijn instrumenten dikwijls volgens de -
altijd zeer stabiele - 'plaatselijke vertikaal (eerste as van een
theodoliet) terwijl de instrumenten de neiging hebben om in ver-
tikale richting door te zakken*). Ook bij instrumenten van heel
andere soort, bij de kunstmanen, kunnen de geometrische groot
heden als richting en afstand nauwelijks gescheiden worden van
het zwaartekrachtsveld. Een satelliet wordt in zijn baan name
lijk vrijwel alleen beïnvloed door zijn gewicht (zwaartekracht);
de kennis van deze beweging levert een belangrijke bijdrage tot
de verwerking van de satellietwaarnemingen.
Kortom, de vorm en afmetingen van de aarde kunnen alleen effi
ciënt gemeten worden door het zwaartekrachtsveld erbij te be
trekken, terwijl de bepaling van het zwaartekrachtsveld alleen
31
*merkwaardig is het verband tussen het zwaartekrachtsveld en alcoholgebruik
"doorzakken", "spirit levelling", "recht op en neer", "de hoogte hebben", enz.
