hartslag van de stad vormt. En hier ligt feitelijk de grootste uitdaging voor wie
zich met veranderingen in de stad, met stedelijk beleid of stadsbestuur bezighoudt.
In het boek "De stad in stukken" beschrijft Elaine Morgan hoe alle grote steden
in Europa bedreigd worden. Maar wie de beschrijving goed leest, merkt dat het
niet de gebouwde omgeving is (en het verval daarvan), die het gevaar vormt, maar
het wegvallen van de economische functie die een stad van oudsher heeft. En
omgekeerd: wie het werk van Jane Jacobs leest ervaart dat haar aanknopingspunt
voor revitalisering niet ligt in de gebouwde omgeving zelf maar in het economi
sche proces dat zich daar afspeelt. Krijgt economische vernieuwing een kans dan
zal vernieuwing van de fysieke bebouwing volgen. Dan gaan mensen weer investe
ren, starten er nieuwe ondernemingen en worden ook de panden aangepakt. Als
deze economische revitalisering geen kans krijgt, dan blijft ook een goed bedoel
de poging de bebouwing te vernieuwen, kansloos.
De snelheid van economische en sociale veranderingen blijkt steeds weer stadsbe
stuurders, stadsplanners en stedebouwkundigen te verrassen. Toch ligt hier juist
de grootste uitdaging.
2. Methodologisch tussentuk
Hoe kan men "beweging" of "verandering" waarnemen? En wat is het verschil
tussen deze twee begrippen?
We lopen door een drukke winkelstraat. Veel mensen: volwassenen, kinderen,
mannen en vrouwen. Er is veel beweging om ons heen. Een man staat stil voor
een etalage, kijkt, gaat naar binnen, koopt iets dat uit de etalage gehaald wordt,
gaat verder. Allemaal bewegingen. Er is ook iets veranderd: er is nu een lege plek
in de etalage.
Tegen vijf uur beginnen de bewegingen te veranderen. Mensen gaan naar huis,
anderen willen nog iets kopen, zijn gehaast. Er zijn ten dele andere mensen dan
in het begin van de middag. Het straatbeeld verandert, de bewegingen nemen af.
Na zes uur wordt het stil, er is geen beweging meer te bekennen.
Bewegingen kunnen wij waarnemen doordat er een niet-bewegende achtergrond
is. Om te kunnen zien dat iets beweegt moet iets anders als "vast" aangenomen
worden.
Verandering daarentegen is aan de zaak zelf inherent. Een straat verandert: dat
121
