Wanneer we echter dit loslaten, het begrip relatieve locatie au sérieux nemen (en
het geodetisch begrip ligging is hetzelfde als relatieve locatie), dan is dat niet zo
eenvoudig.
Wie "de stad in beweging" wil analyseren (of ook besturen) zal van dit relative
rende gezichtspunt moeten uitgaan. De cijfermatige gegevens in de volgende
bladzijden geven daarvan een onvolkomen beeld.
Een slotopmerking. Er is geen beweging mogelijk zonder vaste achtergrond. Dit
is meer dan een waarnemingskwestie. Het is ook een heel praktische kwestie. Be
weeglijkheid eist vaste bodem. Wie wegzakt in een moeras kan geen hoge sprongen
maken.
Deze feitelijke constatering wordt vaak evenzeer veronachtzaamd als het hierbo
ven aangestipte methodologische vraagstuk. Uit onderzoek naar flexibele auto
matisering bleek ons dat een van de grootste problemen was om de noodzakelijke
"rigiditeit" (in bijvoorbeeld werkvoorbereiding, planning, ontwerp) te bereiken
om de gewenste flexibiliteit in de produktie mogelijk te maken. En, om weer
terug te komen in de stadsproblematiek, zonder stevigte in het beleid van het
gemeentebestuur hebben ondernemers geen houvast om investeringsplannen te
maken of te realiseren.
3. De economische functie van de stad
Niet alle steden hebben een zelfde oorsprong. Maar wel blijken vrijwel alle steden
in hun ontstaan een aantal kenmerken gemeen te hebben. Eén ervan is dat vrijwel
iedere stad ontstaat op een economische functie. (Een aantal steden wordt uit
sluitend om militaire redenen gesticht.) Twee functie komen daarbij op de voor
grond: de handelsfunctie en het ambacht.
De middeleeuwse (en latere) ambachtssteden zijn beroemd in de geschiedenis. De
"Gulden Sporenslag" is het bekendste voorbeeld van de strijd tussen gilden en
adel. Maar ook de Hoekse en Kabeljouwse twisten hadden veel kenmerken van
deze zelfde strijd. Om stadsrechten te verkrijgen moest een stad gilden kennen.
Zonder gilden geen stadsrecht, dus ook geen zelfstandig stadsbestuur. Gilden
vormden tot in de late Middeleeuwen de kern van het stadsbestuur en oefenden
direct of indirect hierop grote invloed uit.
Ook de Hanzesteden waren beroemd. Hier was het vooral de handelsfunctie die
naar voren kwam. De handel op de Oostzee en Noordzee, maar ook langs de grote
123
