de vereffening van het primaire driehoeksnet in drie gedeelten uitgevoerd om de
omvang van het rekenwerk enigszins binnen de perken te houden.
Mechanische machines
De eerste mechanische rekenhulpmiddelen, rekenmachines die geschikt waren
voor landmeetkundige berekeningen kwamen in het begin van de jaren dertig op
de markt. Vooral de Brunsviga handrekenmachine was een juweel van mech
anische techniek. Een as met tandwieltjes, waarvan het aantal tandjes met behulp
van instelpennen veranderd kon worden, draaide men rond met een draaikruk,
en andere tandwieltjes vertoonden dan in venstertjes de resultaten van
vermenigvuldigen, delingen enzovoort. Sommige machines boden de mogelijkheid
om algebraïsch te rekenen, dat wil zeggen de getallen met hun teken in de
machines te brengen wat vooral bij landmeetkundige berekeningen veel gemak
opleverde.
Bij het ontwikkelen van rekenmethoden werd rekening gehouden met het gebruik
van handrekenmachine. De rekenvoorbeelden uit de Handleiding voor de Techni
sche werkzaamheden van het Kadaster van 1938, laten duidelijk zien, dat men de
formules zoveel mogelijk herleidde tot de grondvorm (a-i-b)c, een vorm die met
een mechanische handrekenmachine voordelig en snel uit te voeren was.
Het gebruik van een mechanische handmachine gaf een besparing in tijd van
ongeveer 60% ten opzichte van het werken met logaritmen, in die tijd voor velen
een reden om toch gewoon met een logaritmentafel te blijven werken, maar voor
een enkeling een reden om uit te kijken naar snellere elektrische machines. Maar
de eerste elektrische machines verschilden eigenlijk alleen met de handmachine
in het feit dat de draaikruk niet met de hand werd bediend maar door een soort
'buitenboordmotor'. Veel sneller dan de handmachine waren deze apparaten niet
en ze boden bovendien minder mogelijkheden.
Pas na de tweede wereldoorlog verschenen er automatische elektrische reken
machines, die het vermenigvuldigen, delen en soms zelfs worteltrekken van vooraf
ingestelde getallen na een druk op de knop uitvoerden.
Vereffeningsberekeningen
De mechanische rekenmachines waren een belangrijk hulpmiddel bij het
uitvoeren van de dagelijkse landmeetkundige berekeningen zoals gelijkvormig
heidstransformaties, snijpuntsberekeningen, berekenen van meetpunten, veel-
78
